Ochrona konsumencka – jak to wygląda w przypadku przedsiębiorców?

W pewnych okolicznościach osoby fizyczne prowadzące własny biznes mogą korzystać z dokładnie takiej samej ochrony jak konsumenci. Kiedy możliwe jest sięgnięcie po tę ochronę i co ona oznacza w praktyce? Na to pytanie odpowie radca prawny.

Spis treści:

• Ochrona konsumencka – czy przedsiębiorca może z niej skorzystać?
• Kiedy konsumenta traktuje się jak przedsiębiorcę?
• Co to jest czynność prawna niezwiązana bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową?
• Skutki ochrony konsumenckiej dla przedsiębiorcy
• Ochrona konsumencka dla przedsiębiorców – najważniejsze informacje

Konsument jest w sposób szczególny chroniony przez polskie i unijne prawo. Doskonale zdają sobie sprawę wszyscy, którzy kiedykolwiek składali reklamację jakiegoś towaru lub usługi. Przepisy prawa konsumenckiego mają także duże znaczenie dla wielu korzystających z instrumentów finansowych – w tym zwłaszcza dla frankowiczów. Właśnie doświadczenia konsumentów mających kredyty denominowane lub indeksowane do waluty szwajcarskiej pokazują, jak duże możliwości skutecznej ochrony prawnej stwarza posiadanie statusu konsumenta. Warto pamiętać, że z prawnych konsekwencji tego statusu niekiedy mogą korzystać również przedsiębiorcy.

Ochrona konsumencka – czy przedsiębiorca może z niej skorzystać?

Ochrona konsumencka kojarzy się – nie bez racji – przede wszystkim z:

• obowiązkiem przedsiębiorcy szczegółowego poinformowania swojego klienta – w prosty i przejrzysty sposób – o wszystkich cechach oferowanego produktu. W przypadku usług finansowych ważną kwestią jest także wyjaśnienie konsumentowi ryzyka związanego ze skorzystaniem z nich;
• zakazem wprowadzania przez przedsiębiorcę do umowy z konsumentem klauzul niedozwolonych (abuzywnych), czyli takich, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, a jednocześnie są sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta. Klauzule te nie wiążą konsumenta;
• możliwością skorzystania z pomocy specjalnych organów, zwłaszcza Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
• stosunkowo długimi terminami przedawnienia roszczeń przeciwko przedsiębiorcy;
• prawem do rękojmi.

Posiadanie statusu konsumenta nie jest panaceum na wszelkie trudności prawne, jakie mogą pojawić się w kontaktach z przedsiębiorcami. Zawsze – zarówno polskie sądy, jak i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, którego orzecznictwo ma w praktyce ogromne znaczenie dla większości spraw konsumenckich – stoją na stanowisku, że przy ocenie czy przedsiębiorca przekroczył prawo, trzeba brać pod uwagę wzorzec przeciętnego konsumenta, to jest takiego, który co prawda nie ma specjalistycznej wiedzy o zasadach działania danej branży, ale jednocześnie dba o swoje interesy, nie podejmuje pochopnych decyzji i analizuje możliwe skutki swoich posunięć. 

Potocznie przez konsumenta najczęściej rozumie się po prostu osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą, a więc nieprowadzącą działalności gospodarczej lub zawodowej. Jednak sprawa jest bardziej skomplikowana. Jej sednem jest art. 22¹ Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem za konsumenta uważa się osobę fizyczną, dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Tym samym nie ma wątpliwości, że ochrona konsumencka dla przedsiębiorców jest jak najbardziej możliwa. Konieczne jest jednak spełnienie wymagań wynikających z art. 22¹Kodeksu cywilnego.

Przeczytaj także: Układ konsumencki – co to jest i na czym polega?

Kiedy konsumenta traktuje się jak przedsiębiorcę?

Warto od razu wyjaśnić jedną kwestię, która siłą rzeczy nasuwa się, gdy uświadomimy sobie, że prowadzący własną firmę korzysta z ochrony konsumenckiej: czy przedsiębiorca jest konsumentem? Otóż odpowiedź na to pytanie jest złożona. Zasadniczo chodzi o to, że przedsiębiorca nie staje się konsumentem – statusy te mają rozdzielny charakter – ale ma możliwość korzystania z ochrony, która zwykle przysługuje jedynie konsumentom. Możliwość ta pojawia się wówczas, gdy chodzi o przedsiębiorcę, który łącznie spełnia trzy warunki:

• jest osobą fizyczną;
• dokonał czynności prawnej z przedsiębiorcą 
• ta czynność prawna jest niezwiązana bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową.

Co to jest czynność prawna niezwiązana bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową?

O tym, czy ochrona konsumenta może zostać rozszerzona na danego przedsiębiorcę, decyduje się jedynie w odniesieniu do realiów konkretnego przypadku. Bez tego nie da się ustalić, czy określona czynność prawna, dokonana przez osobę fizyczną miała czy też nie miała bezpośredniego związku z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przy dokonywaniu tej oceny warto kierować się kryteriami wypracowanymi w doktrynie i w orzecznictwie sądowym.

Sądy niekiedy stają na stanowisku, że brak związku pomiędzy czynnością prawną a prowadzeniem działalności gospodarczej lub zawodowej występuje wtedy, kiedy przedsiębiorca poprzez jej dokonanie zmierza do zaspokojenia swoich prywatnych bądź rodzinnych potrzeb, a więc jest nastawiona na funkcjonowanie jego gospodarstwa domowego.

Jednak trzeba podkreślić, że w interesującym nas zakresie ustawodawca w Kodeksie cywilnym nie wymaga braku jakichkolwiek związków czynnością prawną a działalnością gospodarczą lub zawodową osoby fizycznej.  Wystarczy, że związek ten nie będzie miał charakteru bezpośredniego. I tu właśnie tkwi sedno problemu. O ile brak jakichkolwiek związków pomiędzy czynnością prawną a działalnością gospodarczą/zawodową nie budzi wątpliwości co do możliwości korzystania z ochrony konsumenckiej, o tyle problem pojawia się przy odpowiedzi na pytanie, kiedy istniejący związek nie ma jedynie pośredni charakter.

Rozstrzygając ten problem, nie można zapominać o tym, że:

• sam fakt udokumentowania czynności prawnej przez „fakturę na firmę” nie oznacza, iż czynność ta jest bezpośrednio związana z działalnością gospodarczą lub zawodową;
• wykorzystanie przez przedsiębiorcę papieru firmowego lub pieczątki również nie wyłącza charakteru konsumenckiego czynności prawnej;
• nie ma bezpośredniego związku pomiędzy działalnością biznesową a czynnością prawną, kiedy nie służy ona realizacji zadań, jakie zwyczajowo wynikają z przedmiotu działalności osoby fizycznej;
• brak bezpośredniego związku bardzo często zachodzi w przypadku czynności prawnych dokonywanych z przedstawicielami zupełnie innej branży, niż ta, w której działa przedsiębiorca.

Skutki ochrony konsumenckiej dla przedsiębiorcy

Powyżej wskazałem powody, dla których należy odpowiedzieć negatywnie na pytanie, czy firma jest konsumentem. Z drugiej strony prawo do korzystania z ochrony konsumenckiej przekłada się na wiele konkretnych zagadnień – zwłaszcza że w omawianych tu przypadkach chodzi o transakcje pomiędzy przedsiębiorcami.

W każdym razie przedsiębiorca traktowany jak konsument:

• może sięgnąć po wszystkie środki ochrony prawnej, z jakich cieszą się osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej w sporach z przedsiębiorcami;
• powinien być informowany przez przedsiębiorcę w jasny i prosty sposób o wszelkich właściwościach produktu;
• może rozważać sięgnięcie po typowo „konsumenckie” instrumenty w sporze z instytucjami finansowymi. Choć należy liczyć się z tym, że udowodnienie braku bezpośredniego związku z działalnością np. kredytu zaciągniętego przez przedsiębiorcę może być szczególnie trudne. Jednak nie jest niemożliwe. 

Przeczytaj także: Czym jest kredyt konsumencki? Kompendium wiedzy

Ochrona konsumencka dla przedsiębiorców – najważniejsze informacje

Przedsiębiorca będący osobą fizyczną dokonując z innym przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową, korzysta dokładnie z takiej samej ochrony prawnej jak konsument. „Bezpośredni związek czynności prawnej”, o którym tu mowa trzeba zawsze oceniać w sposób indywidualny, biorąc pod uwagę przedmiot działalności biznesowej osoby fizycznej oraz to, jaka dokładnie czynność prawna została dokonana. Warto pamiętać, że sam fakt „zakupu na fakturę” nie powoduje, że czynność prawna traci swój konsumencki charakter. Tym samy przedsiębiorca – po spełnieniu wskazanych przesłanek – ma możliwość w pełni korzystać ze wszystkich instrumentów prawa konsumenckiego.