Z ogłoszenia upadłości przez zadłużonego konsumenta wynika szereg korzyści. Jednak w czasie tego postępowania trzeba liczyć się z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi swobodnego rozporządzania swoim majątkiem. O czym należy pamiętać w przypadku, gdy upadły konsument otrzyma spadek? Na to pytanie odpowiada ekspert od spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych.
Spis treści:
- Upadłość konsumencka a spadek – o czym nie wolno zapomnieć?
- Spadek a ogłoszenie upadłości konsumenckiej – najważniejsze zasady
- Kto ma obowiązek uregulować długi zmarłego?
- Jak przyjąć lub odrzucić spadek?
- Czy spadek należy się upadłemu?
- Czy jest możliwe wyłączenie spadku z masy upadłości?
- Upadłość konsumencka a spadek – zakończenie
Niejednokrotnie spadek stanowi poważny zastrzyk finansowy dla tego, kto go otrzymuje. W przypadku zaś, gdy jest on obciążony długami, można go odrzucić lub przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza. Powołanie do spadku otwiera perspektywy na otrzymanie – niejako za darmo – nowych składników majątkowych, które mogą zdecydowanie polepszyć sytuację ekonomiczną spadkobiercy. Niczym dziwnym jest więc, że powołanie do spadku upadłego konsumenta otwiera pytanie o to, w jakim zakresie może on samodzielnie podejmować decyzje w sprawach spadkowych oraz rozporządzać wchodzącym w skład spadku majątkiem. Upadłość konsumencka powoduje szereg zmian w tym zakresie. O czym warto pamiętać?
Upadłość konsumencka a spadek – o czym nie wolno zapomnieć?
Analizując temat upadłość konsumencka a spadek, warto najpierw zastanowić się nad tym, czym w ogóle jest spadek. Otóż przepisy prawa nie zawierają definicji tego pojęcia. Choć o problematyce spadków traktuje cała ostatnia księga Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 922 § 1 tego Kodeksu prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. W związku z tym – mówiąc w pewnym uproszczeniu – spadek to ogół praw majątkowych zmarłego, które po jego śmierci przechodzą na spadkobierców. Do tego „przejścia” może dojść na podstawie testamentu lub przepisów Kodeksu cywilnego. Jednak regulacje prawne w kwestii spadkobrania mają zastosowanie tylko wówczas, gdy spadkobierca nie pozostawił testamentu bądź, gdy co prawda go pozostawił, jednak dokument ten okazał się nieważny.
Zobacz też: Propozycje układowe w restrukturyzacji. Najważniejsze informacje
Oczywiście w skład spadku wchodzą także długi, które pozostawił po sobie zmarły. Jeżeli więc dana osoba bądź podmiot decydują się na przyjęcie spadku, muszą liczyć się z tym, że wierzyciele będą mogli zwrócić się do nich o uregulowanie należności pozostałych po zmarłym. W związku z tym decydując o przyjęciu spadku, warto zadbać o to, aby uczynić to z dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas wierzyciele zmarłego będą mogli zaspokoić swoje należności tylko do wartości spadku. To zaś oznacza, że spadkobiercy po prostu nie będą musieli pokrywać długów zmarłego ze swojej prywatnej kieszeni.
Kto ma obowiązek uregulować długi zmarłego?
Skoro w skład spadku wchodzą wierzytelności, to jasne jest, że obowiązek spłacenia wszystkich długów zmarłego spoczywa na jego spadkobiercach – aczkolwiek, o ile nie przyjęli oni spadku wprost, co zdarza się rzadko, odpowiadają oni za te długi jedynie do wartości majątku, który odziedziczyli. W związku z tym wierzyciele zmarłego mogą liczyć na zaspokojenie swoich praw jedynie o tyle, ile wart jest spadek pozostawiony przez zadłużonego spadkodawcę. Jeżeli wartość ta jest niewielka, to właściwie nie ma co liczyć na pokrycie należności przez spadkobierców z ich własnego majątku. Tym bardziej, że aktualnie muszą oni wyraźnie oświadczyć, że nie chcą dziedziczyć z dobrodziejstwem inwentarza.
Tak, jak wspomniałem dziedziczenie może nastąpić na podstawie ustawy – a więc Kodeksu cywilnego – lub testamentu. Zgodnie z Kodeksem cywilnym:
- W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych;
- W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice;
- W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych;
- Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych;
- Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy;
- Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku;
- W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych;
- Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy;
- W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych;
- W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku;
- Jeżeli zgodnie z powyższymi zasadami nie da się ustalić kręgu spadkobierców, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.
W przypadkach, gdy spadkodawca pozostawi ważny testament, dziedziczenie następuje na jego podstawie, a nie na mocy wskazanych powyżej zasad. Każdy, kto posiada pełną zdolność do czynności prawnych może sporządzić testament, w którym ma prawo właściwie dowolnie rozporządzić majątkiem na wypadek swojej śmierci. Powinien jednak pamiętać, że jeżeli niczym nie obdaruje członków swojej najbliższej rodziny, to zyskają oni prawo do żądania zachowku od spadkobierców.
Jak przyjąć lub odrzucić spadek?
W kontekście postępowania upadłościowego nie wolno zapominać, że samo powołanie do spadku – czy to na podstawie ustawy, czy też testamentu – nie oznacza jego otrzymania. Do tego niezbędne jest oświadczenie o przyjęciu spadku. Jednak nikt powołany do spadku nie ma takiego obowiązku. Równie dobrze może on złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Wszystko zależy od decyzji powołanego do spadku – nie jest on tu do niczego zobowiązany. Ważne jednak jest tu przestrzeganie kilku podstawowych zasad:
- Powołany do spadku może złożyć swoje oświadczenie w ciągu sześciu miesięcy licząc od dnia, w którym dowiedział się o swoim tytule powołanie do spadku (a więc np. od dnia, gdy dotarła do niego wiadomość o odrzuceniu spadku przez powołanych w bliższej kolejności). Po bezskutecznym upływie tego terminu przyjmuje się, że powołany przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza;
- Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może zostać złożone przed notariuszem lub przed sądem, w ramach sprawy o potwierdzenie dziedziczenia. Wybór właściwie należy tu do powołanego do spadku.
Dopiero wyjaśnienie tych uwarunkowań pozwala dobrze zrozumieć, w jaki sposób ogłoszenie upadłości wpływa na zasady dziedziczenia. Okazuje się, że upadły dłużnik ma o wiele mniejszą swobodę w tego rodzaju sprawach – w porównaniu z podmiotami, wobec których nie toczy się postępowanie upadłościowe.
Czy spadek należy się upadłemu?
Jak wiadomo ogłoszenie upadłości – czy to przedsiębiorcy, czy też konsumenta – pociąga za sobą daleko idące skutki, zwłaszcza w sferze jego prawa do zarządu majątkiem. Ogólnie rzecz biorąc, majątek upadłego staje się masą upadłości i przechodzi pod zarząd syndyka. Podobne ograniczenia pojawiają się wówczas, gdy upadły konsument zostanie powołany do dziedziczenia, a więc zyska możliwość stania się spadkobiercą. W jaki więc sposób kształtuje się zależność określana hasłowo, jako „spadek a ogłoszenie upadłości konsumenckiej”?
Otóż znajduje tu zastosowanie zasada ogólna, wyrażona w art. 119 Prawa upadłościowego. Według tego przepisu, jeżeli do spadku otwartego po dniu ogłoszenia upadłości powołany zostaje upadły, spadek wchodzi do masy upadłości. Syndyk nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Rozwiązanie to stosuje się także wówczas, gdy otwarcie spadku nastąpiło przed ogłoszeniem upadłości, a do chwili jej ogłoszenia nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i powołany spadkobierca oświadczenia takiego nie złożył.
Przeczytaj także: Upadłość konsumencka a rozdzielność majątkowa. Wyjaśniamy zależności
Po ogłoszeniu upadłości upadły konsument nie ma także prawa zawrzeć umowy zbycia całości, lub części spadku. Taka umowa – podpisana po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej – jest po prostu nieważna. Sankcję nieważności ustawodawca przewidział także dla dokonanej przez upadłego czynności rozporządzającej udziałem w przedmiocie należącym do spadku, jak i wyrażającej zgodę na rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku przez innego spadkobiercę.
Wobec tego, że spadek niejako automatycznie wchodzi do masy upadłości, jasne jest, że w ten sposób ustawodawca chroni interesy wierzycieli. W końcu spadek z dobrodziejstwem inwentarza poprawia stan masy upadłości, co z kolei pozytywnie wpływa na szanse wierzycieli na otrzymanie zaspokojenia swoich należności.
Spadek a ogłoszenie upadłości konsumenckiej – najważniejsze zasady
W związku z powyższym właściwie trudno mieć wątpliwości, że upadłość konsumencka zamyka drogę osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej do swobodnego rozporządzania majątkiem wchodzącym w skład spadku. Zagadnienie „spadek a ogłoszenie upadłości konsumenckiej” można streścić w kilku punktach:
Tym samym spadek otrzymany przez upadłego konsumenta służy zaspokojeniu wierzycieli w ramach postępowania upadłościowego. Jedynym sposobem na jego „odzyskanie” przez upadłego jest ubieganie się o wyłączenie spadku z masy upadłości.
Polecamy również: Skarga na syndyka – jak i kiedy ją złożyć?
Czy jest możliwe wyłączenie spadku z masy upadłości?
Wyłączenie spadku z masy upadłości może nastąpić, gdy w skład spadku wchodzą wierzytelności i prawa wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania. Natomiast spadek zawsze podlega wyłączeniu z masy upadłości. Zwłaszcza, gdy składniki majątkowe wchodzące w skład spadku są trudno zbywalne albo z innych przyczyn wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego.
Nie ma więc wątpliwości, że zawsze to, czy spadek zostanie wyłączony z masy upadłości, zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Ustawodawca celowo posłużył się zwrotami niedookreślonymi, aby dać możliwość wszechstronnego przeanalizowania okoliczności faktycznych sprawy i podjęcia decyzji o wyłączeniu lub pozostawieniu spadku w masie upadłości na podstawie wyników tych analiz. Tym samym sędzia-komisarz ma sporą swobodę przy wydawaniu postanowienia w przedmiocie wyłączenia.
Decyzję w omawianym tu zakresie podejmuje z urzędu sędzia-komisarz. To z kolei oznacza, że nie ma potrzeby składać do niego wniosku o wyłączenie, gdyż może on to zrobić z własnej inicjatywy. Choć oczywiście nie ma przeszkód, aby przykładowo spadkobierca ubiegał się o wyłączenie spadku z masy upadłości. Na postanowienie sędziego-komisarza w przedmiocie wyłączenia spadku z masy upadłości zażalenie przysługuje upadłemu oraz wierzycielom. Jest to jedyny środek zaskarżenia, z którego można skorzystać w tego rodzaju okolicznościach.
Zainteresuj się: Zawieszenie działalności gospodarczej. Poradnik
Upadłość konsumencka a spadek – zakończenie
Po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej spadek, do którego został powołany upadły, automatycznie wchodzi w skład masy upadłości. Jest to przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza, a więc ewentualni wierzyciele zmarłego mają prawo domagać się zaspokojenia jedynie do wysokości wartości majątku spadkowego. Natomiast upadły konsument nie może swobodnie rozporządzać spadkiem – czynności, które podejmuje w tym zakresie są po prostu nieważne. Jedyną możliwością, aby upadły odzyskał jakiś majątek z tego, co mógłby otrzymać w spadku, jest ubieganie się o jego wyłączenie z masy upadłości. Jednak ustawodawca znacznie ograniczył takie możliwości. Ustanowił on, że do takiego wyłączenia może dojść jedynie np. w stosunku do praw wątpliwych lub trudno zbywalnych.
