Wierzyciel a dłużnik w restrukturyzacji. Omówienie praw i obowiązków

Wierzyciel a dłużnik – jakie obowiązki prawa mają oba te podmioty podczas restrukturyzacji? Co warto o nich wiedzieć? Odpowiada ekspert.

Spis treści:

1. Wierzyciel a dłużnik – wzajemne relacje w ramach restrukturyzacji
2. Dłużnik i wierzyciel mają przeciwstawne prawa, ale wspólne interesy
3. Dłużnik w postępowaniu restrukturyzacyjnym
4. Wierzyciel w postępowaniu restrukturyzacyjnym
5. Złożenie propozycji układowych – prawo dłużnika i wierzyciela
6. Zakończenie – najważniejsze uprawnienia uczestników restrukturyzacji 

W każdym postępowaniu uregulowanym przez prawo – a restrukturyzacja nie jest tu wyjątkiem – jego strony czy uczestnicy mają określone prawa i obowiązki. Pozwalają one z jednej strony na zapewnienie prawidłowego biegu procedury, z drugiej zaś na ochronę interesów jego stron bądź uczestników. Z tego względu dłużnik i wierzyciele biorący udział w restrukturyzacji powinni dobrze orientować się w przysługujących im prawach oraz ciążących na nim obowiązkach. O czym więc warto pamiętać w tym obszarze?  Biorąc pod uwagę korzyści, jakie dla dłużnika i wierzycieli płyną z restrukturyzacji – zwłaszcza w ramach możliwości efektywnego oddłużenia się oraz uzyskania zaspokojenia roszczeń – realizacja praw i obowiązków uczestników postępowania restrukturyzacyjnego powinna zmierzać przede wszystkim do osiągnięcia celów tej procedury. 

Koniecznie przeczytaj: Upadłość likwidacyjna – co to jest i jak przebiega? Wyjaśniamy

Wierzyciel a dłużnik – wzajemne relacje w ramach restrukturyzacji

Wierzyciel a dłużnik – takim hasłem można by określić najważniejsze relacje, jakie zachodzą w ramach postępowania restrukturyzacyjnego. W końcu celem  każdej restrukturyzacji jest przede wszystkim oddłużenie, a więc spłata wierzytelności wynikających z nieuregulowanych zobowiązań dłużnika. Tym samym do realiów spraw restrukturyzacyjnych ma zastosowanie szereg regulacji prawa cywilnego. A zwłaszcza w tych, odnoszących się do prawa zobowiązań, a w tym do zasad ich wykonywania. Zagadnienia te zostały unormowane przez ustawodawcę przede wszystkim w Kodeksie cywilnym.

Zanim przejdziemy do omówienia bardziej szczegółowych zagadnień związanych z prawami i obowiązkami dłużnika i wierzyciela w ramach postępowania restrukturyzacyjnego, warto zastanowić się, kim w ogóle jest dłużnik oraz wierzyciel? Przepisy Kodeksu cywilnego i wypracowane na ich podstawie definicje są podstawą do udzielenia odpowiedzi na to pytanie. Mówiąc inaczej: po prostu nie jest możliwe oddzielenie zagadnień cywilistycznych oraz regulacji odnoszących się do postępowań restrukturyzacyjnych.

Przeczytaj też: Zwłoka a opóźnienie – jaka jest różnica? Wyjaśnia ekspert

Zgodnie z art. 353 § 1 Kodeksu cywilnej zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Przy czym świadczenie może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu. Dlatego dłużnik i wierzyciel są po prostu stronami stosunku zobowiązaniowego. W jego ramach wierzyciel jest stroną uprawnioną, a więc ma prawo żądać określonego zachowania. Natomiast dłużnik zobowiązaną, a więc na nim ciąży obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz wierzyciela, zgodnie z treścią zobowiązania. Oczywiście w praktyce mogą zdarzyć się takie zobowiązania, w których ich strony będą nawzajem dla siebie dłużnikiem i wierzycielem, choć dłużnik i wierzyciel w jednej osoby to wcale nierzadkie zjawisko. 

Jaka więc wobec tego jest relacja na linii dług a wierzytelność? Mówiąc najprościej dług to obowiązek dłużnika do spełnienia określonego świadczenia (czyli do działania lub do zaniechania). Natomiast wierzytelność jest prawem przysługującym wierzycielowi do żądania od dłużnika spełnienia określonego świadczenia. Tym samym co to znaczy wierzytelności dłużnika? Jest to ogół obowiązków dłużnika, jakie ma on wobec wszystkich swoich wierzycieli. 

Założenia te przekładają się na realia spraw restrukturyzacyjnych– bez zrozumienia kto to wierzyciel, a kto dłużnik, nie da się pojąć charakteru postępowania restrukturyzacyjnego. W ich ramach dłużnik i wierzyciel spotykają się, aby poszukiwać rozwiązania problemu zadłużenia. Dochodzi do niego przede wszystkim poprzez dążenie do zawarcia układu, w którym określa się nowe zasady realizacji nieuregulowanych zobowiązań. Jednocześnie w postępowaniu restrukturyzacyjnym status dłużnika oraz wierzyciela mogą nabyć jedynie ściśle określone w Prawie restrukturyzacyjnym podmioty.

Dłużnik i wierzyciel mają przeciwstawne prawa, ale wspólne interesy

W układzie wierzyciel a dłużnik właściwie zawsze dochodzi do pewnego przeciwstawienia interesów. Jednak w dobrze pojętym interesie zarówno dłużnika, jak i wierzyciela jest bieżące regulowanie zobowiązań i szybkie rozwiązywanie wszelkich trudności ze spłatą. W tym kontekście najlepszym rozwiązaniem jest postępowanie restrukturyzacyjne. W jego trakcie wierzyciel i dłużnik stają się uczestnikami jednej procedury, której podstawowym celem jest oddłużenie, a więc rozwiązanie problemu zadłużenia. Przy czym trzeba podkreślić, że tu wierzyciel a komornik znacznie zmieniają charakter swojej relacji. Na czas restrukturyzacji postępowanie egzekucyjne prowadzone przez komornika ulega zawieszeniu. Zresztą nie jest to wyjątkowe zjawisko. Podobnie dzieje się w przypadku wierzyciel a upadłość konsumencka. W procedurach restrukturyzacyjnych bądź w upadłości wierzyciel po prostu inaczej odzyskuje swoje prawa, niż przy egzekucji komorniczej. 

Dłużnik w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Zgodnie z Prawem restrukturyzacyjnym procedury określone w tej ustawie zostały przeznaczone jedynie dla dłużników posiadających zdolność restrukturyzacyjną. Są nimi:

• Przedsiębiorcy (w sensie nadanym temu terminowi w Kodeksie cywilnym);
• Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej;
• Wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;
• Wspólnicy spółki partnerskiej.

Jedynie więc te kategorie dłużników – po spełnieniu dodatkowych przesłanek, a więc wystąpienia stanu niewypłacalności bądź zagrożenia niewypłacalnością – mogą stać się uczestnikami postępowania restrukturyzacyjnego. Warto wspomnieć, że w zdecydowanej większości przypadków sprawy restrukturyzacyjne inicjuje dłużnik. Wierzyciel zaś ma prawo wziąć w nich udział. Choć w pewnych okolicznościach również może wnioskować o restrukturyzację, a także np. złożyć propozycje układowe.

Polecamy także: Jak napisać wniosek o upadłość konsumencką? Poradnik

Do najważniejszych praw restrukturyzowanego dłużnika zalicza się m.in. prawo do:

• wyboru rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego oraz zainicjowania go;
• uczestnictwa we wszystkich czynnościach postępowania;
• złożenia określonych przez ustawodawcę środków zaskarżenia.

Jednocześnie na dłużniku ciąży szereg obowiązków, związanych przede wszystkim z koniecznością zapewnienia prawidłowego biegu postępowania. Dłużnik powinien więc złożyć propozycje układowe, wybrać metody restrukturyzacji, a także udostępnić sądowym i pozasądowym organom postępowania wszelkie dokumenty związane z prowadzoną przez siebie działalnością. Ponadto dłużnik zawsze powinien działać rzetelnie, stąd niedopuszczalne jest np. zatajanie przez niego istnienia określonych wierzytelności. Przyjęcie odmiennej optyki poważnie zaburzałoby relacje, jakie w ramach restrukturyzacji hasłowo określa się „dłużnik a wierzyciel”.

Ujmując problem w pewnym uproszczeniu, prawa dłużnika w ramach postępowania restrukturyzacyjnego sprowadzają się do możliwości zainicjowania tego rodzaju procedury oraz zabezpieczenia jej właściwego toku. W dużej mierze to właśnie od zaangażowania dłużnika, zwłaszcza w tak popularnym ostatnim czasy postępowaniu o zatwierdzenie układu, zależy sukces restrukturyzacji. Nie oznacza to, że wierzyciele powinni zachowywać się biernie w ramach tej procedury. W końcu wierzyciel, aby efektywnie dochodzić swoich praw, powinien aktywnie brać udział w restrukturyzacji.

Wierzyciel w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Przypomnijmy na początku tej części, kim jest wierzyciel. To osoba fizyczna lub inny podmiot prawa uprawniony do żądania od dłużnika spełnienia określonego świadczenia. Bez wątpienia wierzyciel i dłużnik to główni uczestnicy postępowania restrukturyzacyjnego. Na gruncie spraw restrukturyzacyjnych – podobnie, jak w przytoczonym powyżej znaczeniu cywilistycznym – ustawodawca przez wierzyciela rozumie osobę uprawnioną do żądania od dłużnika świadczenia. Jednocześnie, aby określić, kto dokładnie może być wierzycielem w postępowaniu restrukturyzacyjnym, należy odnieść się do kategorii wierzytelności objętych układem. Chodzi tu przede wszystkim o:

• Wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej;
• Odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego;
• Wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu.

Tym samym zarówno wierzyciel osobisty, jak i wierzyciel rzeczowy, w tym także wierzyciel hipoteczny, są objęci postępowaniem restrukturyzacyjnym. Nie oznacza to jednak, że wszystkich wierzycieli dłużnika dotyczy restrukturyzacja. Ustawodawca w Prawie restrukturyzacyjnym zawarł pewne wyłączenia, dotyczące przykładowo wierzytelności alimentacyjnych. Oznacza to, że wierzyciel alimentacyjny nie jest uczestnikiem postępowania restrukturyzacyjnego. Zasadą jest, że warunkiem zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest jej uznanie w tej sprawie. A niekiedy także wyrażenie na to zgody przez wierzyciela. W każdym razie wierzyciel biorący udział w takiej procedurze posiada szereg uprawnień. Należą do nich przede wszystkim prawa do:

• składania pism i wniosków;
• przeglądania akt prowadzonego postępowania;
• głosowania nad układem i wzięcia udziału w zgromadzeniu wierzycieli;
• działania za pośrednictwem pełnomocnika.

Na wierzycielach uczestniczących w restrukturyzacji spoczywają także określone obowiązki. Co prawda jest ich mniej, niż w przypadku dłużnika, jednak także wierzyciele powinni postępować uczciwie. Za niedopuszczalne należy uznać, chociażby dążenie do zwiększenia wartości wierzytelności.

Przeczytaj również: Plan spłaty wierzycieli. Wszystko, co musisz o nim wiedzieć

Z punktu widzenia efektywności ochrony praw zdecydowanie najlepszym rozwiązaniem dla wierzyciela jest przyjęcie aktywnej postawy w ramach postępowania restrukturyzacyjnego. W przeciwnym razie może okazać się – i jest to założenie, które powinien wdrożyć wierzyciel i dłużnik – że dobra okazja na rozwiązanie pojawiających się problemów ze spłatą zostanie po prostu zmarnowana. Stąd po prostu warto efektywnie korzystać ze wszystkich uprawnień, jakie ustawodawca pozostawił wierzycielowi uczestniczącemu w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Złożenie propozycji układowych – prawo dłużnika i wierzyciela

W każdej restrukturyzacji chodzi przede wszystkim o zawarcie układu, w którym określa się zasady restrukturyzacji zobowiązań dłużnika. Dlatego tak istotne jest złożenie propozycji układowych, nad którymi głosują wierzyciele. Tylko wówczas, gdy „za” tymi propozycjami opowie się odpowiednia większość wierzycieli, układ zostaje przyjęty i może zostać zatwierdzony przez sąd. Zgodnie z przepisami do przedłożenia propozycji układowych uprawniony jest:

• dłużnik – w praktyce w zdecydowanej większości to on składa propozycje układowe;
• wierzyciel – jednak prawo złożenia propozycji układowych zasadniczo przysługuje jedynie wierzycielowi lub wierzycielom, którym łącznie przysługuje więcej, niż 30 proc. sumy wierzytelności;
• rada wierzycieli – w tym wypadku musi to być kolegialne działanie organu powołanego do reprezentowania interesów wierzycieli, jakim jest rada wierzycieli;
• nadzorca sądowy albo zarządca. 

Propozycje układowe mogą mieć właściwie dowolną treść, byleby nie była ona sprzeczna z prawem. Przykładowo układ może polegać na:

• rozłożeniu spłaty na raty;
• odroczeniu terminu zapłaty;
• konwersji wierzytelności na udziały lub akcje;
• zmianie umowy pożyczki.

Warto pamiętać, że do określenia kolejności spłaty długów również stosuje się przepisy Prawa restrukturyzacyjnego, które warto uwzględnić, opracowując propozycje układowe. W rzeczywistości będą one regulowane z majątku dłużnika podlegającego restrukturyzacji, co oznacza, że wartość tegoż majątku określa faktyczne możliwości spłaty wierzycieli. Przy czym restrukturyzacja zakłada zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika i kontynuowanie prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, co oznacza, że w toku wykonywania układu możliwości finansowe dłużnika mogą się zwiększyć, doprowadzając do poprawy sytuacji wierzycieli. Może to mieć bardzo duże znaczenie, chociażby dla realizacji umowy pożyczki. Warto o tym pamiętać zwłaszcza teraz, gdy dla dokonania spłaty pożyczki nie raz potrzeba sporych środków, przez co narastają trudności z regulowaniem takich zobowiązań.

Zakończenie  – najważniejsze uprawnienia uczestników restrukturyzacji 

Kluczowym celem restrukturyzacji jest oddłużenie podmiotu posiadającego zdolność restrukturyzacyjną. Uczestnikami tego postępowania są przede wszystkim dłużnik i jego wierzyciele. Stąd w postępowaniu restrukturyzacyjnym kluczowe znaczenie mają stosunki cywilnoprawne, które przekładają się na prawa i obowiązki uczestników sprawy określone w Prawie restrukturyzacyjnym. Prawidłowe korzystanie z praw oraz wywiązywanie się z obowiązków może okazać się – dla dłużnika i wierzycieli – kluczem do realizacji swoich interesów. Tym samym przyjęcie w procedurze restrukturyzacyjnej postawy biernej, często prowadzi do obniżenia – a niekiedy nawet do zupełnego udaremnienia – efektywności restrukturyzacji. W praktyce negatywne skutki takiej postawy dotykają przede wszystkim tego, kto się na nią zdecydował.