“Masa upadłości” jest jednym z najważniejszych pojęć Prawa upadłościowego. Czym więc ona jest i w jaki sposób się ją likwiduje? Na te pytania odpowiadamy w poniższym artykule.
Spis treści
- Masa upadłościowa – najważniejsze informacje
- Co wchodzi w skład masy upadłości?
- Co nie wchodzi do masy upadłości?
- Ustalanie składu masy upadłości i rozstrzyganie wątpliwości w tym zakresie
- Likwidacja masy upadłości
- Masa upadłościowa – zakończenie
Masa upadłościowa jest ściśle związana z upadłością, czyli postępowaniem, którego jednym z najważniejszych celów jest zaspokojenie wierzycieli upadłego dłużnika. Realizacji tego założenia służy spieniężenie jego majątku – a więc właśnie masy upadłości. Pozyskane w ten sposób fundusze są rozdysponowywane pomiędzy wierzycieli. Jednak zarówno z procedurą ustalania składu masy upadłości, jak i jej likwidacji wiąże się szereg praktycznych problemów. Najważniejsze zasygnalizuję w tym artykule.
Masa upadłościowa – najważniejsze informacje
Zgodnie z Prawem upadłościowym masa upadłości to majątek upadłego, który służy zaspokojeniu jego wierzycieli. Masa upadłościowa powstaje z dniem ogłoszenia upadłości. Jednak nie stanowi ona odrębnego podmiotu praw i obowiązków. Nie ma ani zdolności prawnej, ani zdolności nie czynności prawnych. Nie posiada więc osobowości prawnej, nie jest także jednostką organizacyjną wyposażoną jedynie w zdolność prawną.
Na gruncie Kodeksu cywilnego przez „majątek” rozumie się ogół aktywów przysługujących danemu podmiotowi. Są więc nimi majątkowe prawa podmiotowe. Jednak biorąc pod uwagę także normy wynikające z innych aktów tego rodzaju definiowanie “majątku” nie ma charakteru wyłącznego. Niejednokrotnie termin ten oznacza zarówno aktywa, jak i pasywa przysługujące podmiotowi prawa. Pierwsze ze wskazanych tu znaczeń określa się majątkiem w sensie węższym, natomiast drugie w sensie szerszym.
Przedstawiciele doktryny najczęściej przyjmują, że ustawodawca, definiując masę upadłości, posłużył się wąskim znaczeniem terminu majątek. Teza ta znajduje potwierdzenie przede wszystkim w funkcji, jaką masa upadłościowa pełni w ramach postępowania upadłościowego. W jej skład wejdą więc wszystkie składniki majątku upadłego, które mogą zostać spieniężone, a tym sam służyć zaspokojeniu wierzycieli. Tym samym masa upadłości nie obejmuje jedynie tych składników, które zostały z niej wprost wyłączone przez ustawodawcę.
Przeczytaj także: Syndyk – kto to jest i czym się zajmuje? Wyjaśnia ekspert
Co wchodzi w skład masy upadłości?
Odpowiedź na pytanie, co wchodzi w skład masy upadłości w okolicznościach konkretnej sprawy, zależy od analizy stanu majątku upadłego. Pod uwagę brane są również unormowania Prawa upadłościowego. Ustawodawca stanowi, że w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego.
Właściwie tego rodzaju określenie składu masy upadłości wydaje się jednoznaczne. Należy jednak zaznaczyć, że do majątku nabytego przez upadłego już po ogłoszeniu upadłości najczęściej zalicza się przede wszystkim wynagrodzenie za pracę osiągane przez osobę fizyczną – jednak tylko do kwoty niepodlegającej zajęciu – czy spadki, darowizny, bądź majątek wspólny małżonków.
Natomiast od masy upadłości należy odróżnić fundusze masy upadłości. W drugiej z tych kategorii mieszczą się składniki majątkowe nabyte przez syndyka zarządzającego masą upadłości. Chodzi tu więc np. o czynsz uzyskany z najmu bądź dzierżawy, czy zyski uzyskane z prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego.
Przeczytaj koniecznie: Masa sanacyjna i masa układowa. Omówienie
Co nie wchodzi do masy upadłości?
Jak już zostało wspomniane, ustawodawca wyłączył niektóre składniki majątkowe z masy upadłości. Nie wchodzi do niej m.in.:
- Mienie wyłączone spod egzekucji na mocy przepisów Kodeksu postępowania cywilnego;
- Wynagrodzenie za pracę upadłego, w części niepodlegające w zajęciu;
- Kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki, w części przypadającej zgodnie z umową powołującą administratora pozostałym wierzycielom;
- Środki pieniężne znajdujące się na rachunku będącym przedmiotem blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej.
Jasne więc jest, że dokładne określenie składu masy upadłości możliwe jest dopiero po rozstrzygnięciu szeregu kwestii wynikających z ustaw szczegółowych. W praktyce duże znaczenie mają przepisy odnoszące się do ograniczeń w egzekucji wynagrodzenia za pracę. Są one często powiązane z poziomem minimalnego wynagrodzenia.
Poza tym ustawodawca zdecydował, że do masy upadłości nie wejdzie także mienie przeznaczone na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin stanowiące zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Masa upadłości nie obejmuje także wierzytelności wynikających z umowy o subpartycypację; aktywów niezbędnych do wykonywania obowiązków wynikających z uczestnictwa w systemie płatności lub w systemie rozrachunku papierów wartościowych. Dotyczy to także mienia przeznaczonego na pomoc dla uczestników systemu ochrony, w sensie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych.
Ustalanie składu masy upadłości i rozstrzyganie wątpliwości w tym zakresie
Masa upadłości – co wchodzi w jej skład, jak wiadomo, wynika z przepisów prawa – służy zaspokojeniu wierzycieli. Tym samym precyzyjne określenie jej składu jest bardzo ważne dla zabezpieczenia ich praw. Stosownie do przepisów Prawa upadłościowego ustalenie składu masy upadłości następuje poprzez sporządzenie spisu inwentarza oraz spisu należności. W pierwszym z tych spisów ujmuje się prawa, objęte ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych. Natomiast drugi sporządza się na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych.
Zobacz również: Doradca restrukturyzacyjny – jakie ma kompetencje i jak nim zostać?
Składniki majątkowe nienależące do upadłego, wobec których istnieją prawa osoby trzeciej, nie wchodzą w skład masy upadłości. Środkiem ochrony praw osoby trzeciej jest wniosek o wyłączenie z masy upadłości. Przykładowo więc wyłączenie nieruchomości z masy upadłości będzie możliwe jedynie w ściśle określonych przypadkach. Nieruchomość, jako jeden z najcenniejszych składników majątkowych, z mocy prawa wchodzi do masy. Poza tym sędzia-komisarz ma prawo wyłączyć z masy upadłości nieruchomość, której nie można zbyć zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego, a jej dalsze utrzymywanie w masie będzie niekorzystne dla wierzycieli ze względu na koszty utrzymania. Zasadę tę stosuje się także do ułamkowej części nieruchomości.
Ochroną dla jej właściciela będącego osobą fizyczną jest konieczność wydzielenie z sumy, za jaką została sprzedana upadłemu kwoty odpowiadającej przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. Jednak rozwiązanie to stosuje się tylko wówczas, gdy nieruchomość to lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym upadły zamieszkuje.
Warto pamiętać, że to sędzia-komisarz rozstrzyga wątpliwości dotyczące tego, które z przedmiotów upadłego wchodzą w skład masy upadłości. Wniosek w tym zakresie może złożyć syndyk, upadły lub wierzyciel. Na postanowienie sędziego-komisarza w tym zakresie zażalenie przysługuje wnioskodawcy, upadłemu i wierzycielom.
Likwidacja masy upadłości
Skoro masa upadłości ma służyć zaspokojeniu wierzycieli, jednym z najważniejszych elementów każdego postępowania upadłościowego jest jej likwidacja oraz podział uzyskanych w ten sposób sum. Likwidacja masy upadłości rozpoczyna się od oszacowania jej wartości, sporządzenia sprawozdania finansowego (na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości) i opracowania planu likwidacyjnego. Spis inwentarza oraz plan powinny zostać złożone przez syndyka sędziemu-komisarzowi w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia upadłości.
Po dopełnieniu tych formalności syndyk może przystąpić do likwidacji masy upadłości. Procedura ta powinna zakończyć się w ciągu sześciu miesięcy od jej rozpoczęcia. Zgodnie z Prawem upadłościowym likwidacja ta może nastąpić w drodze sprzedaży z wolnej ręki lub w drodze przetargu, lub aukcji przedsiębiorstwa upadłego w całości, lub jego zorganizowanych części. W analogiczny sposób przebiega likwidacja ruchomości i nieruchomości, wierzytelności oraz innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości. Likwidacja może nastąpić także przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych.
Warto przeczytać: Upadłość rolnika. Omówienie i sposoby na jej uniknięcie
Masa upadłościowa – zakończenie
Wraz z ogłoszeniem upadłości majątek należący do dłużnika staje się masą upadłości. Ustalenie jej składu – co jest kluczowe dla zaspokojenia wierzycieli – zależy przede wszystkim od okoliczności faktycznych, w których znalazł się dłużnik oraz przepisów Prawa upadłościowego i szeregu innych ustaw. Warto pamiętać, że na gruncie postępowania upadłościowego dłużnikowi służy podobna ochrona, jak przy egzekucji prowadzonej w myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Poza tym podmiotom, których prawa zostały naruszone poprzez włączenie ich składników majątkowych do masy upadłości, służy wniosek o wyłączenie ich z niej. Natomiast likwidację masy – a więc w dużej mierze sprzedaż jej elementów oraz wykonanie praw z wierzytelności, które weszły w jej skład – przeprowadza syndyk. Powinna ona zakończyć się w ciągu sześciu miesięcy.
