Jaka jest kolejność zaspokajania wierzycieli? Kompletny poradnik

Jaka jest kolejność zaspokajania wierzycieli w postępowaniu zmierzającym do egzekucji długu? O czym jeszcze warto pamiętać? Wyjaśnia ekspert

Spis treści:

1. Dlaczego ustawodawca określił kolejność zaspokajania wierzycieli?
2. Kolejność zaspokajania wierzycieli przez komornika
3. Ogólne zasady zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym
4. Zaspokajanie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym – kolejność
5. Zaspokajanie wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym – kolejność
6. Zakończenie – w jakiej kolejności zaspokaja się wierzycieli?

Postępowanie, których celem jest oddłużenie dłużnika – a tym samym spłata wierzycieli – zawsze prowadzi się na ściśle określonych zasadach. Ich istotnym elementem są regulacje dotyczące kolejności spłat wierzycieli. Zależy od nich w dużej mierze to, kiedy i ewentualnie w jakiej wysokości wierzyciele mogą spodziewać się uregulowania swoich należności. Co warto wiedzieć o tych zasadach?

Dlaczego ustawodawca określił kolejność zaspokajania wierzycieli?

Bardzo często okazuje się, że zgromadzonego majątku dłużnika ustawia się wręcz kolejka wierzycieli. Jest to widoczne zwłaszcza wtedy, gdy przeciwko dłużnikowi wszczyna się egzekucję komorniczą bądź ogłasza się jego upadłość lub wszczyna restrukturyzację. Tymczasem ustawodawca nie wychodzi z założenia, że „kto pierwszy ten lepszy”. Choć w niektórych przypadkach może okazać się inaczej. Moment, w którym wierzyciel podjął czynności zmierzające do odzyskania swoich należności, również ma znaczenie – ale ustanawia kolejność zaspokajania wierzycieli.

Zobacz również: Test prywatnego inwestora i wierzyciela. Co to jest i na czym polega?

U podstaw zdefiniowania takiej kolejności leży założenie, zgodnie z którym niektóre rodzaje wierzytelności zasługują na pokrycie wcześniej. Co za tym idzie niekiedy również w wyższym zakresie niż inne. Kolejność tę regulują akty normatywne, mające zastosowanie dla tego typu egzekucji. Najczęściej będzie to więc Kodeks postępowania cywilnego; Prawa restrukturyzacyjne lub Prawo upadłościowe. Przy czym należy podkreślić, że w przypadku restrukturyzacji ustawodawca nie zdefiniował kolejności, w jakiej należy zaspokajać wierzycieli. Wskazał jedynie na ogólne zasady związane ze sposobem pokrywania ich należności.

Zawsze postępowanie egzekucyjne – a także restrukturyzacyjne lub upadłościowe – prowadzi się w celu zaspokojenia wierzycieli. Dlatego zasady podziału kwoty uzyskanej z egzekucji są tak istotne dla każdego z wierzycieli. Ogólnie rzecz ujmując – zarówno na mocy odrębnych przepisów, jak i Kodeksu postępowania cywilnego, Prawa restrukturyzacyjnego lub Prawa upadłościowego – wysokie pierwszeństwo zaspokojenia mają należności alimentacyjne, grzywny sądowe oraz koszty samego postępowania. Zasadą także jest, że należności zabezpieczone ograniczonym prawem rzeczowym (np. hipoteką) zaspokaja się przede wszystkim z przedmiotu zabezpieczenia.

Kolejność zaspokajania wierzycieli przez komornika

Kolejność zaspokojenia wierzycieli przez komornika wynika z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z nimi z kwoty uzyskanej z egzekucji komorniczej należności zaspokaja się w następującej kolejności:

• Alimentacyjne;
• Za pracę za okres trzech miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika;
• Zabezpieczone hipoteką morską lub przywilejem na statku morskim;
• Zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym i zastawem skarbowym albo korzystające z ustawowego pierwszeństwa oraz prawa, które ciążyły na nieruchomości przed dokonaniem w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji lub przed złożeniem do zbioru dokumentów wniosku o dokonanie takiego wpisu;
• Za pracę niezaspokojone w kolejności trzeciej;
• Wynikające z Ordynacji podatkowej, które zostały tak zabezpieczone, że kwalifikowały się do kategorii piątej.
• Wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję;
• Koszty egzekucyjne (z wyjątkiem kosztów zastępstwa prawnego przyznanych przez komornika w postępowaniu egzekucyjnym);
• Inne należności.

Kolejności tej nie można zmieniać ani na mocy decyzji komornika bądź sądu, ani dłużnika czy wierzycieli. Z tego względu wierzyciele po prostu muszą zostać zaspokojeni zgodnie z przedstawioną kolejnością, nawet wówczas, gdyby zachodziły jakieś szczególne okoliczności. Podział sumy uzyskanej z egzekucji następuje na podstawie planu podziału, który opracowuje organ egzekucyjny.

Przeczytaj także: Dzień układowy – co to jest i w jakich postępowaniach występuje?

Ogólne zasady zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym

W przypadku postępowania upadłościowego kluczową kwestią dla wierzycieli jest podział tzw. funduszy masy upadłości. Zgodnie z art. 335 Prawa upadłościowego fundusze masy upadłości obejmują sumy uzyskane z likwidacji masy upadłości oraz dochód uzyskany z prowadzenia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa upadłego, a także odsetki od tych sum zdeponowanych w banku, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Oczywiście podział tych funduszy następuje w ściśle określony sposób. Zawsze należy tu pamiętać, że:

• Podziału funduszów dokonuje się jednorazowo albo kilkakrotnie w miarę likwidacji masy upadłości po zatwierdzeniu przez sędziego-komisarza listy wierzytelności w całości lub części;
• Jeżeli w postępowaniu upadłościowym zaspokojeniu podlegają wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, podziału ostatecznego funduszów masy upadłości dokonuje się po podziale sumy uzyskanej ze zbycia przedmiotu obciążonego;
• Poza tym sumy uzyskane z likwidacji rzeczy, wierzytelności i praw obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także prawami oraz prawami osobistymi i roszczeniami ujawnionymi przez wpis do księgi wieczystej albo nieujawnionymi w ten sposób, lecz zgłoszonymi syndykowi przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone na tych rzeczach lub prawach, z zachowaniem przepisów ustawy. Kwoty pozostałe po zaspokojeniu tych wierzytelności wchodzą do funduszów masy upadłości.

Zaspokajanie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym – kolejność

Natomiast kolejność zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym określa Prawo upadłościowe. W istocie ustala ona sposób podziału środków finansowych pozyskanych z likwidacji masy upadłości. Ustala się ją z podziałem na kategorie:

• Pierwsza – przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy (przy czym od reguły tej ustawodawca przewidział szereg wyjątków);
• Druga – inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne;
• Trzecia – odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów;
• Czwarta – należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.

Warto pamiętać, że koszty postępowania oraz inne zobowiązania masy powstałe po ogłoszeniu upadłości są zaspokajane na bieżąco. Czyli jeszcze przed pierwszą kategorią. Poza tym także w przypadku upadłości kolejność zaspokajana wierzycieli ma charakter „sztywny”. Oznacza to, że może zostać zmodyfikowana właściwie jedynie na mocy decyzji ustawodawcy, co z kolei wymagałoby nowelizacji Prawa upadłościowego.

Polecamy też: Upadłość firmy a pracownicy i długi. Wyjaśniamy, co się dzieje dalej

Zaspokajanie wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym – kolejność

Nieco inaczej przedstawia się kolejność zaspokajania wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Ustawodawca w Prawie restrukturyzacyjnym nie przewidział analogicznej listy do tych, które zostały zamieszczone w Kodeksie postępowania cywilnego lub w Prawie upadłościowym. Wynika to z samej natury restrukturyzacji. W końcu jest to postępowanie zmierzające do zawarcia pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami układu, w którym ustala się zasady restrukturyzacji zobowiązań. Stąd „kolejność” zaspokojenia wierzycieli i wysokość, do której każdy z nich otrzyma pokrycie swoich praw, zależy właśnie od postanowień układu.

Nie oznacza to jednak, że układ może regulować te kwestie w sposób dowolny. W tym kontekście należy pamiętać przede wszystkim o przepisach dotyczących podziału wierzycieli na grupy. Jeżeli jest on wprowadzany, zawsze powinien opierać się na obiektywnych kryteriach – oraz zakazy uprzywilejowywania wierzycieli. Od tego zakazu istnieje właściwie tylko jeden wyjątek. Korzystniejsze warunki restrukturyzacji długu mogą dotyczyć tylko takiego wierzyciela, który po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego udzielił lub ma udzielić dłużnikowi finansowania niezbędnego do wykonania układu.

Warto przeczytać: Restrukturyzacja zatrudnienia. O czym warto wiedzieć?

Zakończenie – w jakiej kolejności zaspokaja się wierzycieli?

Zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu egzekucyjnym – prowadzonym na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego – oraz w postępowaniu upadłościowym następuje zgodnie z kolejnością ustalaną przez samego ustawodawcę. Nie może być ona modyfikowana przez organy lub uczestników postępowania. Natomiast w postępowaniu restrukturyzacyjnym sposób zaspokojenia wierzycieli określa się w układzie. Stąd dłużnik i wierzyciele mają w tym zakresie dużo większą swobodę, niż w przypadku innego rodzaju postępowań mających na celu wyegzekwowanie długów. Jednak nie oznacza to dowolności. Niedopuszczalne jest zwłaszcza uprzywilejowanie pozycji niektórych wierzycieli kosztem pozostałych.