W postępowaniu upadłościowym fundusze masy rzadko kiedy pozwalają na pełne zaspokojenie wierzycieli. Dlatego wierzytelności dzieli się na specjalne kategorie. W artykule ekspert wyjaśnia, na jakich zasadach przebiega ten podział.
Spis treści
- Kategorie wierzytelności – definicja
- Kategorie wierzytelności wyróżnione w Prawie upadłościowym
- Charakterystyka kategorii wierzytelności – najważniejsze informacje
- Kategorie wierzytelności w upadłości konsumenckiej
- Zakończenie
Jednym z najważniejszych celów postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli. Jednak trzeba pamiętać, że rzadko kiedy udaje się w pełni osiągnąć ten cel. Wierzyciele powinni liczyć się z tym, że po podziale środków z masy upadłości, otrzymają spłatę jedynie pewniej części swoich należności. Choć – przeważnie – jest to więcej, niż mogliby uzyskać, prowadząc egzekucję w innym trybie. Nie ma więc wątpliwości, że podział sumy, jaką udało się uzyskać w ramach postępowania upadłościowego, jest jednym z ważniejszych zagadnień. Dokonuje się go przede wszystkim, odwołując się do kategorii wierzytelności.
Kategorie wierzytelności – definicja
Na gruncie Prawa upadłościowego przez kategorie wierzytelności rozumie się podział wierzytelności objętych postępowaniem upadłościowym. Określa on sposób podziału funduszów masy upadłości w celu ich zaspokojenia. Jak słusznie wskazuje się w doktrynie prawa upadłościowego, zaspokojenie to następuje na dwóch, komplementarnych wobec siebie zasadach: uprzywilejowania oraz proporcjonalności.
Treścią pierwszej z tych zasad – określanej przez niektórych przedstawicieli doktryny mianem zasady pierwszeństwa – jest założenie, zgodnie z którym niektóre wierzytelności powinny być zaspokojone przed innymi. Oczywiście implikuje to twierdzenie, że wierzytelności wyższej kategorii bardziej „zasługują” na ich pokrycie. Jednak absolutyzowanie tej zasady jest niedopuszczalne właśnie ze względu na konieczność łącznego jej stosowania z zasadą proporcjonalności.
Polecamy także: Zdolność upadłościowa. Definicja pojęcia oraz najważniejsze zasady
Jej głównym założeniem jest konieczność zaspokajania wierzytelności w odpowiedniej proporcji do ich rozmiaru. Konieczność regulowania należności w postępowaniu upadłościowym na podstawie tych zasad wynika z faktu, że w zdecydowanej większości przypadków fundusze masy upadłości nie pozwalają na stuprocentowe ich pokrycie. W celu zaś połączenia zasady pierwszeństwa z zasadą proporcjonalności, ustawodawca skonstruował kategorie wierzytelności.
Kategorie wierzytelności wyróżnione w Prawie upadłościowym
Zgodnie z obowiązującą treścią Prawa upadłościowego wyróżniamy cztery kategorie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Są to:
- Pierwsza – przypadające na czas przed ogłoszeniem upadłości należności wynikające ze stosunku pracy. Należy jednak podkreślić, że ustawodawca w tym obrębie przewidział szereg wyjątków. Dotyczą one m.in. roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego; należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego, należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby;
- Druga – inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne;
- Trzecia – odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów;
- Czwarta – należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.
Kategorie zaspokajania wierzytelności są podstawowym wyznacznikiem tego, który z wierzycieli i na jakie zaspokojenie może liczyć w ramach postępowania upadłościowego. Aczkolwiek, aby należycie wyjaśnić ten proces, trzeba wskazać jeszcze na kilka innych kwestii.
Charakterystyka kategorii wierzytelności – najważniejsze informacje
Należy pamiętać, że z masy upadłości powinny zostać pokryte koszty postępowania, w tym oczywiście nie tylko koszty sądowe. Która kategoria wierzytelności je obejmuje? W tym wypadku należałoby raczej mówić o swego rodzaju „wyjęciu przed nawias” kategorii wierzytelności kosztów postępowania. Są one regulowane przed pierwszą kategorią wierzytelności. Co więcej, można je spłacać na bieżąco, a więc bez konieczności opracowywania planu podziału. Analogicznie ustawodawca traktuje zobowiązania masy upadłości oraz należności alimentacyjne. Wierzytelności objęte wskazanymi powyżej kategoriami reguluje się dopiero wówczas, gdy zostaną pokryte w całości koszty postępowania, zobowiązania masy oraz długi o charakterze alimentacyjnym.
Jeżeli zaś suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii. A jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich. Co to oznacza?
Mówiąc inaczej po zaspokojeniu należności niepodlegających kategoryzacji, należy przejść do regulowania wierzytelności mieszczących się w ramach kategorii pierwszej. Po ich pełnym pokryciu przechodzi się do wierzytelności z drugiej kategorii; proces ten powtarza się w stosunku do należności z grupy trzeciej i czwartej. Jednak możliwość rozpoczęcia spłaty należności z dalszej grupy otwiera się dopiero po uregulowaniu tych, które ustawodawca zakwalifikował do poprzedniej.
Przeczytaj również: Niewypłacalny dłużnik. Wyjaśniamy, co dokładnie to oznacza
Natomiast w przypadkach, gdy suma pozostała do podziału nie wystarcza na spłatę wszystkich wierzytelności należących do danej kategorii, reguluje się je w sposób proporcjonalny. Oznacza to spłatę w stosunku do wysokości każdej z nich.
Kategorie wierzytelności w upadłości konsumenckiej
W analogiczny sposób kształtują się kategorie wierzytelności w upadłości konsumenckiej – a więc w procedurze upadłościowej dedykowanej osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej. W związku z tym także wierzyciele upadłych konsumentów powinni liczyć się z tym, że ich roszczenia zostaną pokryte na zasadzie pierwszeństwa i proporcjonalności. Podział wierzytelności na poszczególne kategorie również następuje tak, jak w postępowaniach upadłościowych dotyczących dłużników prowadzących działalność gospodarczą – a więc niejako w modelowym przypadku postępowania upadłościowego.
W praktyce wierzyciele upadłego konsumenta – nawet gdyby nie ogłosił on swojej upadłości, a egzekucja należności byłaby prowadzona na zasadach ogólnych – powinni liczyć się z tym, że w przeważającej większości przypadków odzyskają tylko pewną (niekiedy niewielką) część swoich praw. Wynika to z faktu, że zazwyczaj osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej nie mają dużego majątku. W związku z tym nie może on służyć spłacie wierzycieli.
Zakończenie
W obowiązującym brzmieniu Prawa upadłościowego ustawodawca wprowadził cztery kategorie wierzytelności, które określają kolejność zaspokajania poszczególnych wierzycieli. Zasadą jest, że do spłaty wierzycieli z dalszej grupy można przejść dopiero po uregulowaniu należności wchodzących w skład grupy wcześniejszej. Jeżeli zaś zgromadzona suma nie pozwala na pełne zaspokojenie wierzycieli należących do danej grupy, spłaca się ich proporcjonalnie. Oznacza to spłatę w stosunku do wartości ich roszczeń. Jednocześnie warto pamiętać, że w pierwszej kolejności zawsze reguluje się koszty postępowania, zobowiązania masy upadłości oraz należności o charakterze alimentacyjnym. Tego rodzaju wierzytelności nie należą do żadnej z grup, gdyż zostały niejako „wyjęte przed nawias” kategoryzacji przez ustawodawcę.
