Każdy, kto chce zabezpieczyć umowę za pomocą zaliczki bądź zadatku powinien wiedzieć, czy zaliczka jest zwrotna, a jeżeli tak, to w jakich przypadkach. Nie jest to w żadnym razie drobna kwestia, a jej jasne rozstrzygnięcie leży w interesie stron. Zawodowy prawnik wskaże na najważniejsze aspekty zadatku i zaliczki, o których nie wolno zapominać.
Spis treści:
- Zaliczka – co to jest?
- Kiedy zaliczka jest zwrotna, a kiedy nie?
- Czy zaliczkę można odzyskać i jak to zrobić?
- Ekspert radzi: Jak zabezpieczyć się przy dawaniu zaliczki?
- Zaliczka – jest zwrotna czy nie? Ty już wiesz!
Niektórzy myślą, że zadatek i zaliczka to synonimy. Nic bardziej mylnego. Są to dwie różne instytucje prawne. Brak ich właściwego rozróżnienia może doprowadzić do poważnych perturbacji przy ewentualnych problemach z zawarciem bądź wykonywaniem umowy. O czym nie należy zapominać w kwestii zadatku i zaliczki? Jak dobrze zabezpieczyć swoje interesy? Odpowiem na te pytania w poniższym tekście. Zapraszam do lektury!
Zaliczka – co to jest?
Poszukiwanie odpowiedzi na to, czy zaliczka jest zwrotna, należy rozpocząć od treści art. 394 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny. Przepis ten stanowi, że:
- w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej;
- w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi;
- w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 26 maja 2022 roku, sygn. akt I AGa 385/21, zachowanie zadatku po odstąpieniu od umowy albo żądanie podwójnej sumy zadatku jest surogatem odszkodowania. Jeżeli wierzyciel przyjął świadczenie od dłużnika, które z winy tego ostatniego zostało spełnione nienależycie, nie może następnie od umowy odstąpić i zachować wręczony zadatek (żądać podwójnego zadatku). Przepis art. 394 k.c. daje uprawnienie do odstąpienia od umowy na wypadek jej niewykonania, a nie nienależytego wykonania. Przez niewykonanie umowy należy w pierwszej kolejności rozumieć sytuację, w której z chwilą nadejścia terminu spełnienia świadczenia, spełnienie to nie następuje z powodu okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana do tego świadczenia.
Dowiedz się więcej: Co to egzekucja? Tłumaczy prawnik!
Kiedy zaliczka jest zwrotna, a kiedy nie?
Zawierając umowę strony nie raz stają przed dylematem: zwrotna zaliczka czy zadatek? Rzeczywiście zadatek i zaliczka to dwie różne instytucje. Zadatek został zdefiniowany przez ustawodawcę, natomiast zaliczka jest świadczeniem, które spełnia się na poczet świadczenia zasadniczego. Zaliczka nie podlega zwrotowi, jeżeli to świadczenie główne nie zostanie spełnione. Natomiast w przypadku, gdy umowa zostanie wykonana, to równowartość zaliczki jest uwzględniana przy końcowym rozliczeniu. To czy zaliczka jest zwrotna, okaże się za chwilę. Sama zaliczka nie determinuje np. możliwości żądania jej podwójnej sumy.
Jednocześnie to od samych stron umowy zależy, czy zastrzegą zadatek, czy zaliczkę. Warto jasno wskazać w umowie, na które z rozwiązań strony się zdecydowały. Wynika to z samej treści art. 394 Kodeksu cywilnego, w którym ustawodawca jednoznacznie wskazał, że przepis ten ma zastosowanie tylko w przypadku „braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju”. Dlatego wówczas, gdy strony nie rozstrzygną tego, czy zastrzegają zadatek, czy zaliczkę, należy uznać, że doszło do zastrzeżenia zadatku. Teraz zasadne staje się pytanie: zaliczka – czy jest zwrotna?
Czy zaliczkę można odzyskać i jak to zrobić?
Standardowo zaliczka nie pełni surogatu odszkodowania. Dlatego w przypadku rozwiązania umowy łączącej strony, zaliczka podlega zwrotowi. Nie ma tu znaczenia, z jakiego powodu doszło do rozwiązania umowy oraz która ze stron kontraktu doprowadziła do takiego stanu rzeczy. Pomimo tego zawsze należy powrócić do treści ustaleń między kontraktującymi. To one powinny rozstrzygać tę kwestię, co z kolei jest jednym z argumentów na rzecz korzystania z pisemnej lub dokumentowej formy zawierania umów. Wówczas o wiele łatwiej rozstrzygnąć pojawiające się wątpliwości niż wtedy, gdy ustalenia stron miały jedynie charakter ustny.
Dlatego udzielając informacji na pytanie, czy zaliczka jest zwrotna, czy nie powinno się odpowiadać, że co do zasady tak. Mogą jednak pojawiać się tu wyjątki wynikające z treści zawartej umowy, w której ramach doszło do przekazania zaliczki. Jeżeli zaś odpowiedź na wątpliwość czy zaliczkę można odzyskać, okaże się pozytywna, od razu pojawia się inne pytanie: jak to zrobić?
Odzyskiwanie zaliczki powinno przebiegać podobnie jak odzyskiwanie innego rodzaju należności. Najpierw powinno się zastosować metody polubowne i zwrócić się do wierzyciela z prośbą o jej zwrot. Następnie przesłać mu wezwanie do zapłaty. Jeżeli te rozwiązania zawiodą, sprawę można skierować do sądu, następnie – o ile wierzyciel nie wykona wyroku dobrowolnie – do komornika.
Sprawdź też: Oferent – kto to jest i czym się zajmuje? O czym pamiętać?
Ekspert radzi: Jak zabezpieczyć się przy dawaniu zaliczki?
Najlepiej, żeby rozstrzygnięcie, czy zaliczka jest zwrotna, czy bezzwrotna było zawarte w umowie. To podstawowy sposób zabezpieczenia swoich interesów przy dawaniu zaliczki. Do innych sposobów takiego zabezpieczenia można zaliczyć:
- przekazywanie zaliczki jedynie za pokwitowaniem lub za pomocą przelewu bankowego – wówczas można w łatwy sposób udokumentować ten fakt;
- kierowanie prośby o zwrot zaliczki bezpośrednio po wystąpieniu przyczyn uzasadniających taki zwrot;
- szybkie podejmowanie sformalizowanych działań zmierzających do odzyskania zaliczki – jeżeli oczywiście nie zostanie ona zwrócona samodzielnie. Zwłoka w tym obszarze zwykle prowadzi do potęgowania się trudności z wyegzekwowaniem równowartości zaliczki.
Dochodząc zwrotu zaliczki, przeważnie spore znaczenie ma wystosowanie odpowiedniego wezwania do zapłaty. Dokument ten powinien zawierać:
- dane stron umowy;
- wykazanie podstawy do zwrotu zaliczki;
- wskazanie precyzyjnego terminu na zwrot;
- numer konta bankowego, na który należy przelać równowartość zaliczki;
- jasne wskazanie, że niewywiązanie się z obowiązku zwrotu zaliczki spowoduje skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.
Zaliczka – jest zwrotna czy nie? Ty już wiesz
Pomiędzy zadatkiem a zaliczką istnieją spore różnice, choć potocznie często te terminy są uznawane za synonimy. Kluczową regułę wyraża Kodeks cywilny: w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Ta reguła może być jednak modyfikowana przez obie strony.
Natomiast, zaliczka zasadniczo jest zwrotna. Bez względu na to, z jakich przyczyn umowa nie doszła do skutku bądź została rozwiązania. Jednocześnie zawsze należy jasno określić w umowie czy strony zastrzegają zaliczkę, czy też zadatek. Dzięki temu można uniknąć szeregu zróżnicowanych problemów.
