Czy umowa ustna jest ważna w świetle prawa? Zasady ważności umowy ustnej

Odpowiedź na pytanie, czy umowa ustna jest ważna w świetle prawa, w najprostszej wersji może brzmieć tak: umowa ustna jest ważna zawsze, poza przypadkami, gdy ustawodawca dla zawarcia danej umowy zastrzegł inną formę. Jednak również tutaj diabeł tkwi w szczegółach. Wyjaśni je radca prawny. Zapraszamy do lektury! 

Spis treści:

1. Czy umowa ustna jest ważna?
2. Kiedy umowa ustna jest tak samo ważna, jak pisemna?
3. Umowa ustna a pisemna – porównanie
4. Jakie ryzyko niesie za sobą umowa ustna?
5. Jak zawierać umowy ustne? To już wiesz!

Różne umowy zawieramy niemal codziennie, nieraz nie zdając sobie nawet z tego sprawy. Klasycznym przykładem może tu być umowa sprzedaży, finalizowana, chociażby w czasie prozaicznych zakupów spożywczych. Oczywiście rzadko kiedy w takich przypadkach korzysta się z innych form kontraktowania niż umowa ustna. Czy jednak zawsze jest ona ważna? Okazuje się, że odpowiedź na to pytanie w realiach konkretnego przypadku może wcale nie być prosta i jednoznaczna. Kiedy więc umowa ustna jest ważna, a kiedy nie? Od czego to zależy? Jak rozwiać wątpliwości? I przede wszystkim – czy opłaca się korzystać z formy ustanej i jakie ryzyka z nią się wiążą? W poniższym tekście odpowiem na te pytania. 

Czy umowa ustna jest ważna?

Odpowiedź na pytanie, czy umowa ustna jest ważna, znajduje się w Kodeksie Cywilnym. Zgodnie z jego art. 353¹ strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten wyraża tzw. swobodę umów, a jego treść można skrócić w prosty sposób: w prawie cywilnym wszystko, co nie jest zakazane, jest dozwolone. W związku z tym w granicach wyznaczonych przez podany tu przepis Kodeksu Cywilnego strony mają prawo same zdecydować, jaka będzie treść i forma łączącej ich umowy. 

Z tego względu w każdym przypadku, gdy ustawodawca nie zastrzegł formy szczególnej, jaką trzeba zachować, zawierając daną umowę, strony mogą zawrzeć ją ustnie. Byleby doszło między nimi do złożenia dwóch zgodnych oświadczeń woli, które „utworzą” łączący ich kontrakt. Kodeks Cywilny w art. 60 jednoznacznie stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej

Warto przy tym od razu wymienić, jakie dokładnie formy szczególne mogą wchodzić w grę. W świetle aktualnych przepisów prawa są nimi:

• forma pisemna;
• forma elektroniczna;
• forma dokumentowa;
• zwykła forma pisemna;
• forma pisemna z poświadczeniem podpisu;
• forma pisemna z poświadczeniem daty;
• forma aktu notarialnego. 

Sprawdź też: Ugoda z wierzycielem a komornik. Czy można zawiesić egzekucję?

Kiedy umowa ustna jest tak samo ważna jak pisemna?

W związku z tym ważność umowy ustnej jest regułą, natomiast ograniczenia w możliwości korzystania z tej formy muszą wynikać z przepisów prawa. Umowa ustna – czy jest ważna, powinno być ustalane w realiach konkretnej sprawy – nie wystarcza m.in. do:

• sprzedaży nieruchomości;
• zrzeczenia się dziedziczenia;
• zawarcia umowy o dzieło ze zrzeczeniem się praw autorskich;
• ustanowienie prawa użytkowania wieczystego;
• zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa;
• zawarcia umowy zawiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Zadając pytanie o to, jak w danej sprawie przedstawia się problem hasłowo określany jako umowa ustna a pisemna, nie należy zapominać o tym, że niezachowanie wymaganej prawem formy nie zawsze oznacza, iż umowa jest nieważna. Niekiedy sam kontrakt jest ważny, ale nie da się udowodnić jego treści. Ustawodawca w Kodeksie Cywilnym wprowadził następujące zasady:

• jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności;
• jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawne;
• zastrzeżenie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

Umowa ustna a pisemna – porównanie

Skoro odpowiedź na pytanie, czy umowa ustna jest tak samo ważna, jak pisemna jest zasadniczo twierdząca, ale wszystko zależy od tego, jaka dokładnie umowa ma zostać zawarta, warto przeprowadzić porównanie między umową ustną a pisemną. W praktyce chodzi tu o:

• umowa ustna – w przeciwieństwie do umowy pisemnej – nie jest w żaden sposób potwierdzona;
• nie ma przeszkód, aby strony zawarły umowę w sposób pisemny nawet wówczas, gdy z punktu widzenia przepisów powszechnie obowiązującego prawa można zawrzeć daną umowę ustnie. Co więcej, strony w takich okolicznościach mogą zdecydować się nawet na zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Wszystko zależy tu od ustaleń samych stron.

Czym więc kierować się, że podejmując decyzję dotyczącą poprzestania na umowie ustnej? Z jakimi ryzykami trzeba się liczyć?

Dowiedz się więcej: Upadłość spółki jawnej – wyjaśniamy, na czym polega i jak przebiega

Jakie ryzyko niesie za sobą umowa ustna? 

Ryzyko związane z umową ustną pojawia się wówczas, gdy między stronami dojdzie do sporu co do treści umowy lub pojawiają się jakieś trudności w realizacji kontraktu. Poprzestanie na zawarciu umowy jedynie w formie ustnej, powoduje, że nie ma możliwości odwołania się do materiałów potwierdzających treść ustaleń między stronami. Dlatego w praktyce umowy ustne stosuje się w stosunkowo drobnych sprawach. Ewentualnie między osobami pozostającymi ze sobą w stałych relacjach gospodarczych, co buduje spore zaufanie między kontrahentami.

Z tych względów nie powinno się podejmować decyzji o zawarciu umowy w formie ustnej w sposób pochopny. Przede wszystkim, gdy chodzi tu o jakieś poważniejsze kontrakty. Zdecydowanie najlepszym rozwiązaniem jest zawieranie umów w formie dokumentowej, np. poprzez wymianę maili czy wiadomości na innych dostępnych komunikatorach. Wówczas, gdy pojawią się problemy, strony będą mogli w stosunkowo prosty sposób udowodnić treść swoich ustaleń. 

Jak zawierać umowy ustne? To już wiesz!

Z punktu widzenia przepisów obowiązującego w Polsce prawa nie ma przeszkód, aby umowa została zawarta w formie ustnej. Co więcej, forma ustna jest podstawowym sposobem zawierania kontraktów, w praktyce wykorzystywanym niemal codziennie przez sporo osób i instytucji. 

Umowy nie można zawrzeć ustnie tylko wówczas, gdy ustawodawca wprost wykluczył taką sytuację w przepisach prawa, np. w Kodeksie Cywilnym. Chodzi tu np. o sprzedaż nieruchomości czy przedsiębiorstwa bądź o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego. Nie oznacza to, że z formy ustnej zawsze warto korzystać. Wręcz przeciwnie, należy zachować tu dużą ostrożność. W końcu, jeżeli pojawią się problemy przy wykonywaniu tego rodzaju kontraktu, strony – poza własnymi oświadczeniami bądź ewentualnie zeznaniami świadków – nie będą miały możliwości udowodnienia treści umowy. Stąd nieraz lepiej sięgnąć np. po formę dokumentową.