Egzekucja to postępowanie, które ma na celu „przymuszenie” dłużnika do realizacji jego obowiązków na rzecz wierzycieli. W praktyce jest to niezwykle skomplikowane postępowanie. Czym się ono charakteryzuje? Na to pytanie odpowie radca prawny.
Spis treści:
- Co to jest egzekucja? Najważniejszy podział
- Postępowanie egzekucyjne a windykacja należności – czym się to różni?
- Organy i strony postępowania egzekucyjnego
- Wszczęcie i prowadzenie egzekucji
- Środki ochrony dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym
- Postępowanie egzekucyjne w administracji – charakterystyka procedury
- Postępowanie egzekucyjne – najważniejsze informacje
Postępowanie egzekucyjne – nie bez racji – kojarzy się przede wszystkim z pracą komorników sądowych. Do jego wszczęcia dochodzi wówczas, gdy dłużnik nie chce bądź nie może dobrowolnie wywiązać się z obowiązków, które spoczywają na nim na mocy przepisów prawa bądź zaciągniętego zobowiązania. W praktyce jednak postępowanie egzekucyjne należy do jednej z najbardziej skomplikowanych procedur, w której krzyżują się interesy – często zupełnie sprzeczne – dłużnika i jego wierzycieli. Co więc warto o niej wiedzieć?
Co to jest egzekucja? Najważniejszy podział
Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, co to jest egzekucja, należy rozpocząć od przypomnienia, że termin „egzekucja” może odnosić się do:
- postępowania egzekucyjnego prowadzonego w myśl Kodeksu postępowania cywilnego, a więc mającego na celu przede wszystkim realizację roszczeń o charakterze cywilnoprawnym – czyli np. praw majątkowych. Kodeks postępowania cywilnego reguluje także egzekucję świadczeń niepieniężnych,
- egzekucji administracyjnej, stosowanej co do zasady do relacji na linii państwo-obywatel. Najważniejszym aktem regulującym tego rodzaju procedurę jest ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Egzekucję „cywilnoprawną” możemy ponadto podzielić na:
- egzekucję świadczeń pieniężnych,
- egzekucję świadczeń niepieniężnych,
- egzekucję mającą na celu zniesienie współwłasności nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej.
Podział ten ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia natury egzekucji. Jej cel jest wspólny: przymuszenie osoby fizycznej bądź innego podmiotu prawa do realizacji obowiązków, których nie wywiązuje się ona z własnej woli. Jednak środki do osiągnięcia tego celu różnią się w zależności od tego, z jakim dokładnie rodzajem egzekucji mamy do czynienia. . Jedno jest zawsze wspólne: egzekucja składa się na przymusowe ściągnięcie należności.
Postępowanie egzekucyjne a windykacja należności – czym się to różni?
Postępowanie egzekucyjne – zarówno normowane przez Kodeks postępowania administracyjnego, jak i przez ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – zdecydowanie różni się od windykacji. Jedynie organ egzekucyjny – przykładowo komornik sądowy – ma prawo podejmować czynności mające na celu przymusowe ściągnięcie należności. Jedynie egzekucja sądowa bądź administracyjna może być prowadzona np. poprzez zajęcie wynagrodzenie za pracę bądź licytację majątku. Również w celu zniesienia współwłasności nieruchomości można skorzystać tylko z egzekucji „państwowej”.
Natomiast windykacja należności to działania nieoficjalne, które są legalne tylko wówczas, gdy prowadzi się je w ramach przepisów prawa. W ramach windykacji można np. przypominać dłużnikowi o obowiązku spłaty lub prowadzić mediację między nim a wierzycielem. Nigdy jednak nie można podejmować czynności, do których uprawniony jest jedynie organ egzekucyjny.
Przymusowe ściągnięcie należności zawsze stanowi najlepszy sposób na odzyskanie praw majątkowych. Również egzekucja świadczeń niepieniężnych możliwa jest właściwie jedynie w drodze egzekucji, a nie windykacji. W związku z tym windykację można potraktować co najwyżej jako wstęp do postępowania prowadzonego przez organ egzekucyjny.
Ponadto warto pamiętać, że egzekucja sądowa może być prowadzona również na podstawie ratyfikowanych umów międzynarodowych. Dzięki nim przymusowe ściągnięcie należności możliwe jest również wobec dłużników mających miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą.
Dodatkowo ważną różnicą między windykacją a egzekucją sądową lub administracyjną są kary pieniężne wymierzane dłużnikowi niewywiązującemu się ze swoich obowiązków. Tylko organ egzekucyjny ma prawo nakładać tego rodzaju sankcje na dłużnika. Następnie, jeżeli nie zostaną one spłacone, egzekwuje się je tak samo, jak zaległe świadczenia pieniężne.
Organy i strony postępowania egzekucyjnego
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. W związku z tym organami postępowania egzekucyjnego są:
- sądy rejonowe (jedynie wyjątkowo mogą nimi być sądy okręgowe), które prowadzą nadzór nad przebiegiem całego postępowania egzekucyjnego, czego przejawem jest m.in. rozpatrywanie skarg na czynności komorników,
- komornicy sądowi, których zadaniem jest bieżące prowadzenie postępowania oraz podejmowanie czynności mających na celu wyegzekwowanie świadczenia.
Natomiast stronami postępowania egzekucyjnego są:
- dłużnik, czyli podmiot, na którym spoczywa obowiązek realizacji określonego zobowiązania,
- wierzyciel, a więc podmiot mający prawo domagania się wypełnienia określonego zobowiązania zgodnie z jego treścią.
Wszczęcie i prowadzenie egzekucji
Postępowanie egzekucyjne może zostać zainicjowane z urzędu lub na wniosek. Przy czym drugie z tych rozwiązań jest zdecydowanie częściej spotykane w praktyce. Podstawą wniosku o rozpoczęcie egzekucji – a także prowadzenia całego postępowania – jest tytuł wykonawczy, czyli tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Najczęściej tytułem egzekucyjnym jest prawomocne orzeczenie sądu – zasądzające bądź potwierdzające istnienie zobowiązania – któremu w drodze tzw. postępowania klauzulowego sąd nadał klauzulę wykonalności.
Zastanawiając się, co to znaczy egzekucja, trzeba pamiętać, że dysponentem tego rodzaju postępowania tak naprawdę jest wierzyciel. Po pierwsze w ogóle nie musi on podejmować egzekucji. Może – mówiąc kolokwialnie – „odpuścić” dłużnikowi i zrezygnować z dochodzenia jakichkolwiek roszczeń przeciwko niemu. Nawet wówczas, gdy prawomocnie wygrał sprawę przed sądem.
Po drugie zaś prawem wierzyciela, który zainicjował postępowanie egzekucyjne, jest – właściwie w każdej chwili – złożenie wniosku o jego umorzenie, a tym samym doprowadzenie egzekucji do końca. Dlatego warto na każdym etapie sprawy szukać dróg porozumienia pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Zawarcie ugody – a więc wypracowanie kompromisu – może okazać się korzystne dla obydwu stron.
Przeczytaj także: Prawo dłużnika do informacji od komornika. Jakie prawa ma dłużnik?
Postępowanie egzekucyjne zawsze należy prowadzić z poszanowaniem zasady proporcjonalności. Oznacza to m.in., że jeżeli egzekucja z jednej części majątku dłużnika oczywiście wystarcza na zaspokojenie wierzyciela, dłużnik może żądać zawieszenia egzekucji z pozostałej części majątku. Egzekucja nigdy nie może pozbawić dłużnika możliwości egzystencji. Ponadto należy pamiętać, że wniosek o wszczęcie egzekucji lub żądanie przeprowadzenia egzekucji z urzędu umożliwia prowadzenie egzekucji według wszystkich dopuszczalnych sposobów, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. Skierowanie egzekucji do nieruchomości dłużnika oraz składników jego majątku, do których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio, jest możliwe tylko na wniosek wierzyciela.
W każdym razie według przepisów egzekucja może być prowadzona z:
- ruchomości,
- nieruchomości,
- wynagrodzenia za pracę,
- rachunków bankowych,
- wierzytelności,
- zwierząt,
- innych praw majątkowych.
Środki ochrony dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym
Co prawda celem każdego postępowania egzekucyjnego jest realizacja praw wierzyciela, jednak nie oznacza to, że w jego ramach dłużnik nie ma praw. Wręcz przeciwnie. Do najważniejszych środków ochrony praw dłużnika, wobec którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne zalicza się:
- skarga na czynność komornika (bądź zaniechanie czynności, do której ten był zobowiązany), kierowana do sądu rejonowego nadzorującego postępowanie egzekucyjne,
- powództwo przeciwegzekucyjne, którego celem jest pozbawienie – w całości lub w części – tytułu wykonawczego wykonalności albo jej ograniczenie.
W każdym razie sądowe postępowanie egzekucyjne – w końcu tak można określić egzekucję prowadzoną w myśl regulacji Kodeksu postępowania cywilnego – polega na odpowiednim wyważeniu praw i obowiązków dłużnika oraz wierzyciela.
Jak już sygnalizowałem postępowanie egzekucyjne – co to jest, zostało już wyjaśnione w najważniejszych elementach – nie może doprowadzić dłużnika do utraty możliwości samodzielnej egzystencji. Przekłada się to na różnego rodzaju ograniczenia w dopuszczalnych sposobach egzekucji. Otóż nie podlegają tej procedurze m.in.:
- przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników,
- zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca,
- narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem pojazdów mechanicznych,
- wynagrodzenie za pracę w wysokości pensji minimalnej,
- świadczenia z pomocy społecznej.
Przeczytaj także: Umorzenie postępowania egzekucyjnego. Co warto o nim wiedzieć?
Postępowanie egzekucyjne w administracji – charakterystyka procedury
Natomiast należności publicznoprawne egzekwuje się – co do zasady – na mocy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ustawa ta reguluje egzekucję m.in.:
- podatków i opłat,
- grzywien i kar pieniężnych nakładanych przez organy administracji publicznej,
- należności z tytułu przychodów z prywatyzacji,
- koszty egzekucyjne i koszty upomnienia,
- obowiązki z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, nakładane w drodze decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy,
- obowiązki z zakresu ochrony danych osobowych, nakładane w drodze decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.
W egzekucji „administracyjnej” – w przypadku świadczeń pieniężnych – organem postępowania jest m.in. naczelnik urzędu skarbowego, właściwy organ gminy lub dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast w omawianym tu trybie egzekucja świadczeń niepieniężnych należy m.in. do zadań:
- wojewody,
- właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych, zadań zleconych i zadań z zakresu administracji rządowej oraz obowiązków wynikających z decyzji i postanowień z zakresu administracji publicznej wydawanych przez samorządowe jednostki organizacyjne,
- kierownika wojewódzkiej służby, inspekcji lub straży w odniesieniu do obowiązków wynikających z wydawanych w imieniu własnym lub wojewody decyzji i postanowień,
- kierownik powiatowej służby, inspekcji lub straży w odniesieniu do obowiązków wynikających z wydawanych w zakresie swojej właściwości decyzji i postanowień.
Egzekucję administracyjną rozpoczyna złożenie wniosku przez wierzyciela oraz sporządzonego przez niego tytułu egzekucyjnego. Nierzadko chodzi tu po prostu o przekazanie właściwej dokumentacji, przykładowo przez Policję do naczelnika urzędu skarbowego. Jest to standardowe postępowanie przy nieuregulowaniu należności z tytułu mandatu karnego.
Postępowanie egzekucyjne – najważniejsze informacje
Celem każdej egzekucji – zarówno tej „cywilnej”, jak i „administracyjnej” – jest przymusowa realizacja praw przysługujących wierzycielowi przeciwko dłużnikowi. Jednak zawsze w postępowaniu tym bilansuje się uprawnienia dłużnika i wierzyciela. Każdemu z tych podmiotów przysługują określone prawa i obowiązki. Przykładowo dłużnik ma prawo bronić się, korzystając ze skargi na czynność komornika bądź z powództwa przeciwegzekucyjnego.
Postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez organy państwowe – w przypadku procedury prowadzonej na mocy Kodeksu postępowania cywilnego przez komornika działającego pod nadzorem sądu – które mogą podejmować czynności egzekucyjne jedynie w granicach obowiązującego prawa.
