Co to egzekucja? Tłumaczy prawnik!

Egzekucja to postępowanie, które ma na celu „przymuszenie” dłużnika do realizacji jego obowiązków na rzecz wierzycieli. W praktyce jest to niezwykle skomplikowane postępowanie. Czym się ono charakteryzuje? Na to pytanie odpowie radca prawny.

Spis treści:

• Co to jest egzekucja? Najważniejszy podział
• Organy i strony postępowania egzekucyjnego
• Wszczęcie i prowadzenie egzekucji
• Środki ochrony dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym
• Postępowanie egzekucyjne w administracji – charakterystyka procedury
• Postępowanie egzekucyjne – najważniejsze informacje

Postępowanie egzekucyjne – nie bez racji – kojarzy się przede wszystkim z pracą komorników sądowych. Do jego wszczęcia dochodzi wówczas, gdy dłużnik nie chce bądź nie może dobrowolnie wywiązać się z obowiązków, które spoczywają na nim na mocy przepisów prawa bądź zaciągniętego zobowiązania. W praktyce jednak postępowanie egzekucyjne należy do jednej z najbardziej skomplikowanych procedur, w której krzyżują się interesy – często zupełnie sprzeczne – dłużnika i jego wierzycieli. Co więc warto o niej wiedzieć? 

Co to jest egzekucja? Najważniejszy podział

Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, co to jest egzekucja, należy rozpocząć od przypomnienia, że termin „egzekucja” może odnosić się do:

• postępowania egzekucyjnego prowadzonego w myśl Kodeksu postępowania cywilnego,  a więc mającego na celu przede wszystkim realizację roszczeń o charakterze cywilnoprawnym,
• egzekucji administracyjnej, stosowanej co do zasady do relacji na linii państwo-obywatel. Najważniejszym aktem regulującym tego rodzaju procedurę jest ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. 

Egzekucję „cywilnoprawną” możemy ponadto podzielić na:

• egzekucję świadczeń pieniężnych,
• egzekucję świadczeń niepieniężnych,
• egzekucję mającą na celu zniesienie współwłasności nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej. 

Podział ten ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia natury egzekucji. Jej cel jest wspólny: przymuszenie osoby fizycznej bądź innego podmiotu prawa do realizacji obowiązków, których nie wywiązuje się ona z własnej woli. Jednak środki do osiągnięcia tego celu różnią się w zależności od tego, z jakim dokładnie rodzajem egzekucji mamy do czynienia. 

Organy i strony postępowania egzekucyjnego

Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. W związku z tym organami postępowania egzekucyjnego są:

• sądy rejonowe (jedynie wyjątkowo mogą nimi być sądy okręgowe), które prowadzą nadzór nad przebiegiem całego postępowania egzekucyjnego, czego przejawem jest m.in. rozpatrywanie skarg na czynności komorników,
• komornicy sądowi, których zadaniem jest bieżące prowadzenie postępowania oraz podejmowanie czynności mających na celu wyegzekwowanie świadczenia. 

Natomiast stronami postępowania egzekucyjnego są:

• dłużnik, czyli podmiot, na którym spoczywa obowiązek realizacji określonego zobowiązania,
• wierzyciel, a więc podmiot mający prawo domagania się wypełnienia określonego zobowiązania zgodnie z jego treścią. 

Wszczęcie i prowadzenie egzekucji

Postępowanie egzekucyjne może zostać zainicjowane z urzędu lub na wniosek. Przy czym drugie z tych rozwiązań jest zdecydowanie częściej spotykane w praktyce. Podstawą wniosku o rozpoczęcie egzekucji – a także prowadzenia całego postępowania – jest tytuł wykonawczy, czyli tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Najczęściej tytułem egzekucyjnym jest prawomocne orzeczenie sądu – zasądzające bądź potwierdzające istnienie zobowiązania – któremu w drodze tzw. postępowania klauzulowego sąd nadał klauzulę wykonalności. 

Zastanawiając się, co to znaczy egzekucja, trzeba pamiętać, że dysponentem tego rodzaju postępowania tak naprawdę jest wierzyciel. Po pierwsze w ogóle nie musi on podejmować egzekucji. Może – mówiąc kolokwialnie – „odpuścić” dłużnikowi i zrezygnować z dochodzenia jakichkolwiek roszczeń przeciwko niemu. Nawet wówczas, gdy prawomocnie wygrał sprawę przed sądem. 

Po drugie zaś prawem wierzyciela, który zainicjował postępowanie egzekucyjne, jest – właściwie w każdej chwili – złożenie wniosku o jego umorzenie, a tym samym doprowadzenie egzekucji do końca. Dlatego warto na każdym etapie sprawy szukać dróg porozumienia pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Zawarcie ugody – a więc wypracowanie kompromisu – może okazać się korzystne dla obydwu stron. 

Przeczytaj także: Prawo dłużnika do informacji od komornika. Jakie prawa ma dłużnik?

Postępowanie egzekucyjne zawsze należy prowadzić z poszanowaniem zasady proporcjonalności. Oznacza to m.in., że jeżeli egzekucja z jednej części majątku dłużnika oczywiście wystarcza na zaspokojenie wierzyciela, dłużnik może żądać zawieszenia egzekucji z pozostałej części majątku. Egzekucja nigdy nie może pozbawić dłużnika możliwości egzystencji. Ponadto należy pamiętać, że wniosek o wszczęcie egzekucji lub żądanie przeprowadzenia egzekucji z urzędu umożliwia prowadzenie egzekucji według wszystkich dopuszczalnych sposobów, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. Skierowanie egzekucji do nieruchomości dłużnika oraz składników jego majątku, do których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio, jest możliwe tylko na wniosek wierzyciela. 

W każdym razie według przepisów egzekucja może być prowadzona z:

• ruchomości,
• nieruchomości,
• wynagrodzenia za pracę,
• rachunków bankowych,
• wierzytelności,
• zwierząt,
• innych praw majątkowych. 

Środki ochrony dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym

Co prawda celem każdego postępowania egzekucyjnego jest realizacja praw wierzyciela, jednak nie oznacza to, że w jego ramach dłużnik nie ma praw. Wręcz przeciwnie. Do najważniejszych środków ochrony praw dłużnika, wobec którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne zalicza się:

• skarga na czynność komornika (bądź zaniechanie czynności, do której ten był zobowiązany), kierowana do sądu rejonowego nadzorującego postępowanie egzekucyjne, 
• powództwo przeciwegzekucyjne, którego celem jest pozbawienie – w całości lub w części – tytułu wykonawczego wykonalności albo jej ograniczenie.

W każdym razie sądowe postępowanie egzekucyjne – w końcu tak można określić egzekucję prowadzoną w myśl regulacji Kodeksu postępowania cywilnego – polega na odpowiednim wyważeniu praw i obowiązków dłużnika oraz wierzyciela. 

Jak już sygnalizowałem postępowanie egzekucyjne – co to jest, zostało już wyjaśnione w najważniejszych elementach – nie może doprowadzić dłużnika do utraty możliwości samodzielnej egzystencji. Przekłada się to na różnego rodzaju ograniczenia w dopuszczalnych sposobach egzekucji. Otóż nie podlegają tej procedurze m.in.:

• przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników,
• zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca,
• narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem pojazdów mechanicznych,
• wynagrodzenie za pracę w wysokości pensji minimalnej,
• świadczenia z pomocy społecznej.

Przeczytaj także: Umorzenie postępowania egzekucyjnego. Co warto o nim wiedzieć?

Postępowanie egzekucyjne w administracji – charakterystyka procedury

Natomiast należności publicznoprawne egzekwuje się – co do zasady – na mocy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ustawa ta reguluje egzekucję m.in.:

• podatków i opłat,
• grzywien i kar pieniężnych nakładanych przez organy administracji publicznej,
• należności z tytułu przychodów z prywatyzacji,
• koszty egzekucyjne i koszty upomnienia,
• obowiązki z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, nakładane w drodze decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy,
• obowiązki z zakresu ochrony danych osobowych, nakładane w drodze decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

W egzekucji „administracyjnej” – w przypadku świadczeń pieniężnych – organem postępowania jest m.in. naczelnik urzędu skarbowego, właściwy organ gminy lub dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast w omawianym tu trybie egzekucja świadczeń niepieniężnych należy m.in. do zadań:

• wojewody,
• właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych, zadań zleconych i zadań z zakresu administracji rządowej oraz obowiązków wynikających z decyzji i postanowień z zakresu administracji publicznej wydawanych przez samorządowe jednostki organizacyjne,
• kierownika wojewódzkiej służby, inspekcji lub straży w odniesieniu do obowiązków wynikających z wydawanych w imieniu własnym lub wojewody decyzji i postanowień,
• kierownik powiatowej służby, inspekcji lub straży w odniesieniu do obowiązków wynikających z wydawanych w zakresie swojej właściwości decyzji i postanowień.

Egzekucję administracyjną rozpoczyna złożenie wniosku przez wierzyciela oraz sporządzonego przez niego tytułu egzekucyjnego. Nierzadko chodzi tu po prostu o przekazanie właściwej dokumentacji, przykładowo przez Policję do naczelnika urzędu skarbowego. Jest to standardowe postępowanie przy nieuregulowaniu należności z tytułu mandatu karnego. 

Postępowanie egzekucyjne – najważniejsze informacje

Celem każdej egzekucji – zarówno tej „cywilnej”, jak i „administracyjnej” – jest przymusowa realizacja praw przysługujących wierzycielowi przeciwko dłużnikowi. Jednak zawsze w postępowaniu tym bilansuje się uprawnienia dłużnika i wierzyciela. Każdemu z tych podmiotów przysługują określone prawa i obowiązki. Przykładowo dłużnik ma prawo bronić się, korzystając ze skargi na czynność komornika bądź z powództwa przeciwegzekucyjnego.

Postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez organy państwowe – w przypadku procedury prowadzonej na mocy Kodeksu postępowania cywilnego przez komornika działającego pod nadzorem sądu – które mogą podejmować czynności egzekucyjne jedynie w granicach obowiązującego prawa.