Jak przebiega procedura ubezwłasnowolnienia?

Procedura ubezwłasnowolnienia nierzadko jest jedynym sposobem na pomoc osobie chorej i zabezpieczenie jej życiowych interesów. Nigdy nie jest to jednak łatwa sprawa, zawsze w jej trakcie pojawia się szereg pytań i kontrowersji. 

Aby dobrze zrozumieć procedurę ubezwłasnowolnienia, musisz poznać zagadnienia, które w poniższym tekście wyjaśni radca prawny:

• Kiedy ubezwłasnowolnienie jest dopuszczalne?
• Jakie są najważniejsze elementy sprawy o ubezwłasnowolnienie?
• Czy warto korzystać z ubezwłasnowolnienia? 

Spis treści:

1. Definicja procedury ubezwłasnowolnienia
2. Jak przebiega proces ubezwłasnowolnienia osoby chorej?
3. Przyczyny ubezwłasnowolnienia i jak im zapobiegać?
4. Czy warto podjąć sprawę o ubezwłasnowolnienie?

Różnego rodzaju problemy zdrowotne mogą doprowadzić do wielu trudnych sytuacji. Chory nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem czy zadbać o codzienne interesy. Wówczas konieczna jest odpowiednia interwencja, przeważnie spoczywająca na barkach osoby chorej. Co można wtedy zrobić? Podstawowym rozwiązaniem w takich sytuacjach jest sięgnięcie po procedurę ubezwłasnowolnienia. Jak ona przebiega? Wyjaśnię to w poniższym tekście. Zapraszam do lektury! 

Definicja procedury ubezwłasnowolnienia

Procedura ubezwłasnowolnienia służy orzekaniu ubezwłasnowolnienia. Kodeks cywilny wyróżnia obecnie dwa jego rodzaje: ubezwłasnowolnienie częściowe oraz ubezwłasnowolnienie całkowite. Zgodnie z przepisami:

• osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych. W szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
• osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie. Jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską.

Kodeks cywilny określa przyczyny ubezwłasnowolnienia. Natomiast przepisy, z których wynikają zasady, którym podlega sama procedura ubezwłasnowolnienia, została uregulowana w Kodeksie postępowania cywilnego. Co warto o niej wiedzieć? Jak wygląda sprawa o ubezwłasnowolnienie?

Przeczytaj także: Majątek osoby ubezwłasnowolnionej – kto może nim zarządzać?

Jak przebiega proces ubezwłasnowolnienia osoby chorej?

Badając, jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia osoby chorej, trzeba pamiętać, że:

• sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych. W kwestiach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. W przypadku braku miejsca zamieszkania powinno kierować się wniosek do sądu, w miejscu, w którym przebywa;
• wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jej przedstawiciel ustawowy;
• osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa;
• jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu. Dodatkowo przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia;
• osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa;
• opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby;
• sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy;
• postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych;
• w postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone;
• sąd uchyla ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono; uchylenie może nastąpić także z urzędu.

Przyczyny ubezwłasnowolnienia i jak im zapobiegać?

Ustawodawca w Kodeksie cywilnym normując przyczyny ubezwłasnowolnienia, posługuje się terminem „choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo inny rodzaj zaburzeń psychicznych”, jedynie przykładowo podając jako ich rodzaj pijaństwo i narkomanię. Z prawnego punktu widzenia są to pojęcia nieostre. Natomiast z perspektywy współczesnej terminologii medycznej mają one po prostu charakter przestarzały i nieaktualny. 

Ubezwłasnowolnienie jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy dana osoba cierpi na taki rodzaj problemów zdrowotnych, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają jej codzienne funkcjonowanie.

Jest to jednocześnie – zwłaszcza ubezwłasnowolnienie całkowite – absolutnie wyjątkowe rozwiązanie, z którego można korzystać tylko wtedy, gdy nie da się w inny sposób zabezpieczyć interesów takiej osoby. Zresztą warto podkreślić, że sama instytucja i procedura ubezwłasnowolnienia wzbudza spore kontrowersje, a ustawodawca już kilkukrotnie zapowiadał jej zmianę.

Biorąc pod uwagę charakter okoliczności uzasadniających orzeczenie ubezwłasnowolnienia, najlepszym sposobem na uniknięcie konieczności korzystania z tego środka jest prowadzenie odpowiedniej profilaktyki medycznej. Zmniejsza to prawdopodobieństwo wystąpienia chorób i zaburzeń prowadzących do konieczności wydania przez sąd orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu. 

Zobacz także: Rodzaje pełnomocnictwa – co warto wiedzieć?

Czy warto podjąć sprawę o ubezwłasnowolnienie? 

Sprawa o ubezwłasnowolnienie powinna być postrzegana jako ostateczny środek ochrony praw osoby cierpiącej na zaburzenia bądź choroby uniemożliwiające jej samodzielne kierowanie swoimi sprawami. Ubezwłasnowolnienie – czy to całkowite, czy też częściowe – służy ochronie chorego, a nie jego otoczenia. W tej perspektywie zaś należy zawsze analizować przyczyny pozwalające na orzeczenie ubezwłasnowolnienia oraz sam przebieg tego rodzaju sprawy. Jeżeli więc rzeczywiście ubezwłasnowolnienie jest jedynym wyjściem z trudnej sytuacji, to z pewnością warto z niego skorzystać.