Przedawnienie roszczeń zamyka możliwość ich przymusowego dochodzenia. Stąd też właściwe ustalenie terminu przedawnienia ma kluczowe znaczenie dla wszystkich dłużników i wierzycieli. Podstawowe terminy przedawnienia określono przez ustawodawcę w art. 118 kc. Co warto wiedzieć o tej regulacji? Radca prawny wyjaśnia najważniejsze zagadnienia.
Spis treści:
- Treść art. 118 – kodeks cywilny o przedawnieniu roszczeń
- Czym są roszczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej?
- Sposób obliczania terminu przedawnienia
- Skutki upływu terminu przedawnienia
- Przedawnienie roszczeń – o tym warto pamiętać
Dochodzenie roszczeń jest z praktycznego punktu widzenia jednym z najważniejszych zagadnień prawa cywilnego. Wystarczy spojrzeć na statystyki spraw prowadzonych przez sądy. Duża część z nich dotyczy właśnie dochodzenia roszczeń – czy to pieniężnych, czy też niepieniężnych. Warto przy tym podkreślić, że możliwość zainicjowania tego rodzaju postępowań, w tym także egzekucji komorniczej, nie trwa w nieskończoność. Jest to ograniczone poprzez wynikające przede wszystkim z Kodeksu cywilnego terminy przedawnienia. Kiedy więc następuje przedawnienie roszczeń? Odpowiedź na to pytanie znajduje się przede wszystkim w art. 118 Kodeksu cywilnego.
Treść art. 118 – kodeks cywilny o przedawnieniu roszczeń
Zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia roszczeń wynosi sześć lat. Dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz tych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej są to trzy lata. Jednocześnie należy pamiętać, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 kc). Oznacza to, że strony nie mają prawa samodzielnie modyfikować terminów przedawnienia wprowadzonych przez ustawodawcę.
W związku z tym przedawnienie roszczeń w polskim porządku prawnym następuje w jednym z dwóch terminów:
- sześcioletnim – mającym charakter podstawowy,
- trzyletnim – dla roszczeń okresowych oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Mówiąc inaczej, zasadą jest stosowanie sześcioletniego terminu przedawnienia roszczeń. Termin trzyletni stosuje się tylko w tych przypadkach, które wprost wskazuje art. 118 Kodeksu cywilnego.
Czym są roszczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej?
Jeśli chodzi o przedawnienie roszczeń, KC jest tu jednoznaczny. W przypadku świadczeń okresowych następuje to w terminie trzyletnim. Dlatego niezwykle istotą kwestią jest ustalenie, czym są tego rodzaju świadczenia. W doktrynie najczęściej wskazuje się, że świadczenia okresowe charakteryzują się ścisłą zależnością pomiędzy czasem trwania zobowiązania a rozmiarem świadczenia. Im dłużej trwa zobowiązanie, tym wyższe jest należne świadczenie. Klasycznym przykładem świadczenia okresowego jest czynsz należny za najem czy dzierżawę. Świadczeniem okresowym są także odsetki – zarówno umowne, jak i ustawowe.
Zawsze należy odróżnić świadczenie okresowe oraz świadczenia, które można podzielić na raty. W takich okolicznościach sam „rozmiar” świadczenia znany jest z góry. Dopiero tak ustalone świadczenie można realizować w ratach, które jednak nie zmieniają jego globalnego rozmiaru. Przy tym jasne jest, że nie każde świadczenie można podzielić na raty. Zabieg ten jest najprostszy w przypadku świadczeń wyrażonych w pieniądzu.
Natomiast jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2008 roku, sygn. akt I CSK 155/08 roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, to roszczenie, które ściśle wiąże się z umowami zawieranymi przez przedsiębiorców. Chodzi tu zarówno o umowy, które są zawierane w ramach podstawowej działalności przedsiębiorcy, jak i o umowy, które pośrednio służą tej działalności (np. umowy ubezpieczenia). Oznacza to, że sam fakt, iż dochodzący roszczenie prowadzi działalność gospodarczą, nie oznacza, że zawsze w stosunku do niego znajdzie zastosowanie trzyletni okres przedawnienia. Konieczne jest zbadanie, czy dane roszczenie pozostaje w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.
Termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej służy także wtedy, gdy tylko jedna ze stron czynności prawnej jest przedsiębiorcą. Wskazany tu termin przedawnienia ma zastosowanie do tej strony, która dochodzi roszczenia. W tego rodzaju przypadkach nie ma więc znaczenia, czy druga strona stosunku prawnego również ma status przedsiębiorcy, jest konsumentem, nieprowadzącą działalności gospodarczej osobą prawną lub jednostką organizacyjną posiadającą jedynie zdolność prawną.
Sposób obliczania terminu przedawnienia
Aby określić, czy w danym przypadku nastąpiło już przedawnienie należności, konieczne jest prawidłowe ustalenie początku biegu terminu przedawnienia oraz jego końca. Zgodnie z art. 120 § Kodeksu cywilnego początek biegu terminu przedawnienia wyznacza dzień, w którym nastąpiła wymagalność roszczenia. Jeżeli zaś wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. W przypadku, gdy bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia (art. 120 § 2 kc).
Ponadto obliczając termin przedawnienia roszczenia, należy pamiętać o okolicznościach powodujących zawieszenie oraz przerwanie jego biegu.
Jednakże – stosownie do drugiej części art. 118 Kodeksu cywilnego – koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Z praktycznego punktu widzenia jest to spore ułatwienie, gdyż dzięki niemu nie ma konieczności ustalania terminu przedawnienia „co do dnia”. Wystarczy jego przybliżone skalkulowanie, tak aby obliczyć rok, w którym następuje przedawnienia. Ostatni dzień tego roku kalendarzowego wyznacza dzień przedawnienia roszczenia.
Skutki upływu terminu przedawnienia
Roszczenia po to ulegają przedawnieniu, aby po upływie określonego terminu niedopuszczalne było ich przymusowe dochodzenie. Oznacza to, że przedawnione roszczenie może zostać spełnione, ale nie może być dochodzone na drodze przymusu państwowego, np. w ramach prowadzenia postępowania egzekucyjnego przez komornika sądowego. Tym samym to, czy roszczenie zostanie zaspokojone, zależy tylko i wyłącznie od dobrej woli dłużnika.
Warto w tym kontekście przypomnieć, że sam fakt, iż roszczenie nie może być dochodzone na drodze przymusu państwowego, nie oznacza, że zobowiązanie wygasa na skutek upływu terminu przedawnienia. Istnieje ono dalej, zmienia się tylko sposób jego dochodzenia z „przymusowego” na „dobrowolny”. Skoro zaś przedawnienie roszczeń pieniężnych i niepieniężnych zamyka drogę przymusowej egzekucji, stosowne postępowanie – oczywiście po upływie tego terminu – w ogóle nie powinno być wszczęte. Jeżeli jednak doszło do jego wszczęcia, należy je umorzyć.
Przedawnienie roszczeń – o tym warto pamiętać
Prawie każde roszczenie cywilnoprawne po upływie określonego przez ustawodawcę terminu ulega przedawnieniu. Termin ten określono w art. 118 Kodeksu cywilnego i wynosi sześć lat. Wyjątkiem są roszczenia o świadczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, które przedawniają się po upływie lat trzech.
Poza tym warto podkreślić, że specjalne terminy przedawnienia określono w szeregu przepisów szczególnych. Strony stosunku prawnego nie mogą samodzielnie modyfikować żadnego z ustawowych terminów przedawnienia. Zawsze jednak wraz z upływem terminu przedawnienia zamyka się możliwość przymusowej egzekucji roszczenia. Oznacza to m.in., że wierzyciel traci prawo zainicjowania przeciwko swojemu dłużnikowi postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego.
