Właściwie zawsze zabezpieczenie umowy jest dobrym pomysłem. W tym celu coraz częściej stosuje się przewłaszczenie na zabezpieczanie. Czym ono jest i jakie skutki dla takiego zabezpieczenia niesie ze sobą upadłość dłużnika? Na to pytanie odpowiada prawnik specjalizujący się w takich sprawach.
Spis treści:
- Co to jest przewłaszczenie na zabezpieczenie?
- Ustanowienie przewłaszczenia na zabezpieczenie
- Przewłaszczenie na zabezpieczenie a upadłość – podstawowe problemy
- Zaspokojenie z przedmiotu przewłaszczenia po ogłoszeniu upadłości dłużnika
- Zakończenie
Prawidłowe zabezpieczenie umowy daje wierzycielowi wysoki poziom pewności, że kontrakt zostanie wykonany przez dłużnika zgodnie z jego treścią. Gdyby zaś do tego nie doszło, zabezpieczenie pozwala wierzycielowi na stosunkowo proste wyegzekwowanie przysługujących mu należności. W tym kontekście warto zaznaczyć, że coraz większą popularnością cieszy się tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie. Tu jednak pojawiają się pewne praktyczne trudności związane z konsekwencjami, jakie dla umowy przewłaszczenia pociąga ogłoszenie upadłości dłużnika. O czym trzeba pamiętać w tym obszarze? Na najważniejsze zagadnienia zwrócę uwagę – starając się je rozwiązać – w poniższym artykule.
Co to jest przewłaszczenie na zabezpieczenie?
Wierzytelności można zabezpieczać na wiele różnych sposobów. Ich prawidłowe wykorzystanie pozwala na zdecydowane zwiększenie prawdopodobieństwa, że umowa zostanie wykonana dokładnie zgodnie z jej treścią. Zabezpieczenia wierzytelności najczęściej dotyczy tych o charakterze pieniężnym, np. umów pożyczki czy kredytu. Bez ryzyka błędu można sformułować zasadę, zgodnie z którą im lepsze zabezpieczenie umowy, tym większe szanse na uniknięcie konieczności jej przymusowej egzekucji, np. poprzez postępowanie komornicze. W praktyce obrotu największą popularnością cieszą się zabezpieczenia w formie ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego. W tej kategorii mieści się:
- hipoteka;
- zastaw;
- służebność;
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Przy czym do zabezpieczenia wierzytelności przeważnie wykorzystuje się dwa pierwsze ze wskazanych tu ograniczonych praw rzeczowych. Obciążenie nieruchomości hipoteką czy też ruchomości zastawem powoduje, że wierzyciel może się z nich zaspokoić bez względu na to, kto stał się ich właściciel. Stąd np. sprzedaż przez dłużnika działki obciążonej hipoteką na rzecz jego wierzyciela nie pozbawia tego drugiego możliwości zainicjowania w stosunku do obciążonej nieruchomości postępowania komorniczego.
Przeczytaj też: Jakie są koszty postępowania upadłościowego spółki? Lista
Jednak z tego rodzaju formami zabezpieczenia wiąże się jeden podstawowy problem: ich ustanowienie wymaga wpisu do właściwego rejestru, np. do ksiąg wieczystych. Na to z kolei potrzeba czasu. Wystarczy wspomnieć, że obecnie w największych miastach czeka się na taki wpis nawet rok. Dlatego wierzyciele poszukują prostszych i mniej sformalizowanych metod zabezpieczenia. Wśród nich coraz większą popularność zyskuje przewłaszczenie na zabezpieczenie.
Jest to umowa – funkcjonująca w ramach zasady swobody umów wyrażonej w Kodeksie cywilnym – zawierana pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Na mocy tego kontraktu dłużnik przenosi na wierzyciela własność określonej rzeczy lub prawa, jednak z zastrzeżeniem, że po wykonaniu zobowiązania własność ta zostanie z powrotem na niego przeniesiona. Stąd wierzyciel staje się właściciel przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie tylko na czas realizacji kontraktu leżącego u jego podstaw.
Ustanowienie przewłaszczenia na zabezpieczenie
Tak, jak już zostało wspomniane, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nie ma charakteru nazwanego, ale funkcjonuje w ramach swobody kontraktowej, stanowiącej z kolei fundamentalną zasadę polskiego prawa zobowiązań. Wyjątkiem od tej reguły jest Prawo bankowe regulujące tę formę zabezpieczenia spłaty kredytu. W związku z tym w praktyce może pojawiać się szereg trudności z zastosowaniem tego mechanizmu, których wyeliminowanie wymaga specjalistycznej wiedzy prawniczej – a zwłaszcza pogłębionej znajomości dotychczasowego orzecznictwa sądów dotyczących problemu przewłaszczenia na zabezpieczenie.
Skuteczne przewłaszczenie wymaga przede wszystkim zawarcia ważnej umowy. Bez tego po prostu nie dojdzie do ustanowienia tej formy zabezpieczenia. Szczególną uwagę – obok samej treści kontraktu – należy zwrócić na formę umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Często koniecznym będzie skorzystanie z formy szczególnej, np. aktu notarialnego. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy przedmiotem umowy o przewłaszczenie ma być nieruchomość.
Polecamy również: Wierzytelność – co to jest i jakie są jej rodzaje? Odpowiadamy
Właściwą formę należy zachować także, przenosząc własność przedmiotu przewłaszczenia z powrotem na dłużnika – wówczas, gdy ten spłaci swój dług. Warto o tym pamiętać, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę, że przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości coraz częściej występuje w praktyce.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie a upadłość – podstawowe problemy
Umowa przewłaszczenia znacznie komplikuje się w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika. Jak wiadomo, jednym z podstawowych skutków upadłości jest przejście praktycznie całości majątku dłużnika do masy upadłości. Co więc dzieje się – w takim przypadku – z przedmiotem umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie? W końcu, z formalnego punktu widzenia, nie znajduje się on w majątku dłużnika, ale wierzyciela. Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia tego problemu ma art. 701 Prawa upadłościowego.
Zobacz także: Zawezwanie do próby ugodowej a przedawnienie – nowelizacja przepisów
Przepis ten stanowi, że przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do przedmiotów tych oraz do zabezpieczonych w ten sposób wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem. Co to oznacza w praktyce?
Zaspokojenie z przedmiotu przewłaszczenia po ogłoszeniu upadłości dłużnika
W związku z przytoczoną powyżej regulacją należy zauważyć:
- przedmiot przewłaszczanie na zabezpieczenie jest likwidowany w toku postępowania upadłościowego. Tym samym wierzyciel nie zachowuje własności przeniesionej na niego rzeczy lub prawa;
- zadaniem syndyka jest sporządzenie odrębnego planu podziału środków otrzymanych w wyniku likwidacji przedmiotu przewłaszczenia. Fundusze te najpierw przeznacza się na zaspokojenie wierzyciela, który korzystał z omawianej tu formy zabezpieczenia.
Warto podkreślić, że w doktrynie prawa upadłościowego niektórzy komentatorzy zauważają, iż nieco inaczej należałoby traktować przypadki, w których przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie była nieruchomość. Wówczas taka nieruchomość podlega wyłączeniu z masy upadłości. Jednak jest to pogląd nauki prawa i choć jest on często przyjmowany, to jednak nie znajduje bezpośredniej podstawy prawnej na gruncie przepisów Prawa upadłościowego.
Zainteresuj się: Wyłączenie z masy upadłości – zasady, które musisz znać
Zakończenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest umową, na mocy której dłużnik przenosi na wierzyciela – do czasu wypełnienia zobowiązania – własność rzeczy lub prawa. Po spełnieniu zobowiązania własność tę z powrotem przenosi się na dłużnika. Zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego ogłoszenie upadłości dłużnika, który zawarł umowę przewłaszczenia, powoduje ten skutek, że wierzyciel może domagać się zaspokojenia w ramach postępowania upadłościowego tak, jak zastawnik. Przy czym warto pamiętać, że w praktyce często inaczej traktuje się wierzycieli, którzy przewłaszczyli nieruchomość. W doktrynie podnosi się, że nieruchomość powinna pozostać ich własnością, co z kolei oznacza, że upadłość dłużnika niewiele zmienia w tego rodzaju sytuacjach.