Przedawnienie roszczeń – kiedy następuje? Art. 118 kc okiem eksperta

Przedawnienie roszczeń zamyka możliwość ich przymusowego dochodzenia. Stąd też właściwe ustalenie terminu przedawnienia ma kluczowe znaczenie dla wszystkich dłużników i wierzycieli. Podstawowe terminy przedawnienia określono przez ustawodawcę w art. 118 kc. Co warto wiedzieć o tej regulacji? Radca prawny wyjaśnia najważniejsze zagadnienia. Po przeczytaniu poniższego tekstu będziesz wiedział:

• kiedy przedawniają się roszczenia i co to oznacza, zwłaszcza dla ich dochodzenia przed sądem,
• od czego zależy termin przedawnienia,
• w jaki sposób liczyć termin przedawnienia roszczenia.

Przedawnienie roszczeń – kiedy następuje? Art. 118 kc okiem eksperta. To musisz wiedzieć:

• W polskim prawie regułą jest, że termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
• Jednocześnie istnieje szereg przepisów szczególnych inaczej ustalających długość terminów przedawnienia. W związku z tym w realiach konkretnej sprawy zawsze warto upewnić się, jaki dokładnie termin przedawnienia obowiązuje.
• Po upływie terminu przedawnienia przymusowe dochodzenie roszczenia nie jest już możliwe, zwłaszcza poprzez prowadzenie postępowania egzekucyjnego.

Spis treści:

1. Przedawnienie roszczeń – kiedy następuje?
2. Treść art. 118 – kodeks cywilny o przedawnieniu roszczeń
3. Czym są roszczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej?
4. Sposób obliczania terminu przedawnienia
5. Jak zatrzymać lub zresetować bieg przedawnienia? Przerwanie i zawieszenie
6. Nie tylko 6 i 3 lata – najważniejsze szczególne terminy przedawnienia
7. Skutki upływu terminu przedawnienia

Dochodzenie roszczeń jest z praktycznego punktu widzenia jednym z najważniejszych zagadnień prawa cywilnego. Wystarczy spojrzeć na statystyki spraw prowadzonych przez sądy. Duża część z nich dotyczy właśnie dochodzenia roszczeń – czy to pieniężnych, czy też niepieniężnych. Warto przy tym podkreślić, że możliwość zainicjowania tego rodzaju postępowań, w tym także egzekucji komorniczej, nie trwa w nieskończoność. Jest to ograniczone poprzez wynikające przede wszystkim z Kodeksu cywilnego terminy przedawnienia. Kiedy więc następuje przedawnienie roszczeń? Odpowiedź na to pytanie znajduje się przede wszystkim w art. 118 kc. Nowelizacja tego przepisu przed kilku laty wprowadziła zmiany, które każdy powinien znać.

Treść art. 118 – kodeks cywilny o przedawnieniu roszczeń

Zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia roszczeń wynosi sześć lat. Dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz tych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej są to trzy lata. Jednocześnie należy pamiętać, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 kc). Oznacza to, że strony nie mają prawa samodzielnie modyfikować terminów przedawnienia wprowadzonych przez ustawodawcę.

W związku z tym przedawnienie roszczeń w polskim porządku prawnym następuje w jednym z dwóch terminów:

• sześcioletnim – mającym charakter podstawowy,
• trzyletnim – dla roszczeń okresowych oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Mówiąc inaczej, zasadą jest stosowanie sześcioletniego terminu przedawnienia roszczeń. Termin trzyletni stosuje się tylko w tych przypadkach, które wprost wskazuje art. 118 Kodeksu cywilnego.

Czym są roszczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej?

Jeśli chodzi o przedawnienie roszczeń, KC jest tu jednoznaczny. W przypadku świadczeń okresowych następuje to w terminie trzyletnim. Dlatego niezwykle istotą kwestią jest ustalenie, czym są tego rodzaju świadczenia. W doktrynie najczęściej wskazuje się, że świadczenia okresowe charakteryzują się ścisłą zależnością pomiędzy czasem trwania zobowiązania a rozmiarem świadczenia. Im dłużej trwa zobowiązanie, tym wyższe jest należne świadczenie. Klasycznym przykładem świadczenia okresowego jest czynsz należny za najem czy dzierżawę. Świadczeniem okresowym są także odsetki – zarówno umowne, jak i ustawowe. Art. 118 kc – komentarz do niego zawsze musi to uwzględniać – nie będzie dobrze stosowany bez precyzyjnej znajomości tego, czym są świadczenia okresowe.

Zawsze należy odróżnić świadczenie okresowe oraz świadczenia, które można podzielić na raty. W takich okolicznościach sam „rozmiar” świadczenia znany jest z góry. Dopiero tak ustalone świadczenie można realizować w ratach, które jednak nie zmieniają jego globalnego rozmiaru. Przy tym jasne jest, że nie każde świadczenie można podzielić na raty. Zabieg ten jest najprostszy w przypadku świadczeń wyrażonych w pieniądzu.

Natomiast jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2008 roku, sygn. akt I CSK 155/08 roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, to roszczenie, które ściśle wiąże się z umowami zawieranymi przez przedsiębiorców. Chodzi tu zarówno o umowy, które są zawierane w ramach podstawowej działalności przedsiębiorcy, jak i o umowy, które pośrednio służą tej działalności (np. umowy ubezpieczenia). Oznacza to, że sam fakt, iż dochodzący roszczenie prowadzi działalność gospodarczą, nie oznacza, że zawsze w stosunku do niego znajdzie zastosowanie trzyletni okres przedawnienia. Konieczne jest zbadanie, czy dane roszczenie pozostaje w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej służy także wtedy, gdy tylko jedna ze stron czynności prawnej jest przedsiębiorcą. Wskazany tu termin przedawnienia ma zastosowanie do tej strony, która dochodzi roszczenia. W tego rodzaju przypadkach nie ma więc znaczenia, czy druga strona stosunku prawnego również ma status przedsiębiorcy, jest konsumentem, nieprowadzącą działalności gospodarczej osobą prawną lub jednostką organizacyjną posiadającą jedynie zdolność prawną.

Sposób obliczania terminu przedawnienia

Aby określić, czy w danym przypadku nastąpiło już przedawnienie należności, konieczne jest prawidłowe ustalenie początku biegu terminu przedawnienia oraz jego końca. Zgodnie z art. 120 § Kodeksu cywilnego początek biegu terminu przedawnienia wyznacza dzień, w którym nastąpiła wymagalność roszczenia. Jeżeli zaś wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. W przypadku, gdy bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia (art. 120 § 2 kc).

Ponadto obliczając termin przedawnienia roszczenia, należy pamiętać o okolicznościach powodujących zawieszenie oraz przerwanie jego biegu.

Jednakże – stosownie do drugiej części art. 118 Kodeksu cywilnego – koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Z praktycznego punktu widzenia jest to spore ułatwienie, gdyż dzięki niemu nie ma konieczności ustalania terminu przedawnienia „co do dnia”. Wystarczy jego przybliżone skalkulowanie, tak aby obliczyć rok, w którym następuje przedawnienia. Ostatni dzień tego roku kalendarzowego wyznacza dzień przedawnienia roszczenia.

Jak zatrzymać lub zresetować bieg przedawnienia? Przerwanie i zawieszenie

Przedawnienie roszczeń – KC jest tutaj jednoznaczne – następuje w ściśle określonych terminach, które nie mogą być ani skracane, ani przedłużane przez czynność prawną. Jednak nie zawsze raz rozpoczęty bieg terminu przedawnienia musi dobiec końca. Ustawodawca wprowadził tutaj dwa ważne terminy:

• zawieszenie biegu terminu przedawnienia roszczeń – jest to sytuacja, w której przez określony czas przedawnienie nie biegnie, a jeżeli termin ten nie zaczął jeszcze biec, to do momentu trwania tejże okoliczności termin nie rozpoczyna swojego biegu,
• przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń – wystąpienie tej okoliczności powoduje, że termin rozpoczyna biec od samego początku.

Zgodnie z art. 121 Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej,
• co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,
• co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa,
• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody,
• co do roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji,
• co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.

Natomiast bieg przedawnienia przerywa się:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

Nie tylko 6 i 3 lata – najważniejsze szczególne terminy przedawnienia

Art. 118 Kodeksu cywilnego nie jest jedynym przepisem regulującym termin przedawnienia. W polskim systemie prawa istnieje szereg terminów szczególnych, a wśród nich warto wymienić następujące:

• Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch,
• roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane,
• roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy,
• roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz,
• roszczenie przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków, jak również roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu przedawniają się z upływem lat trzech od tej daty,
• roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany.

W każdym art. 118 kc – przedawnienie zawsze ma ogromne znaczenie w praktyce obrotu – nie jest jedynym przepisem normującym terminy przedawnienia.

Skutki upływu terminu przedawnienia

Roszczenia po to ulegają przedawnieniu, aby po upływie określonego terminu niedopuszczalne było ich przymusowe dochodzenie. Oznacza to, że przedawnione roszczenie może zostać spełnione, ale nie może być dochodzone na drodze przymusu państwowego, np. w ramach prowadzenia postępowania egzekucyjnego przez komornika sądowego. Tym samym to, czy roszczenie zostanie zaspokojone, zależy tylko i wyłącznie od dobrej woli dłużnika. 

Warto w tym kontekście przypomnieć, że sam fakt, iż roszczenie nie może być dochodzone na drodze przymusu państwowego, nie oznacza, że zobowiązanie wygasa na skutek upływu terminu przedawnienia. Istnieje ono dalej, zmienia się tylko sposób jego dochodzenia z „przymusowego” na „dobrowolny”. Skoro zaś przedawnienie roszczeń pieniężnych i niepieniężnych zamyka drogę przymusowej egzekucji, stosowne postępowanie – oczywiście po upływie tego terminu – w ogóle nie powinno być wszczęte. Jeżeli jednak doszło do jego wszczęcia, należy je umorzyć. 

Przedawnienie roszczeń – o tym warto pamiętać

Prawie każde roszczenie cywilnoprawne po upływie określonego przez ustawodawcę terminu ulega przedawnieniu. Termin ten określono w art. 118 Kodeksu cywilnego i wynosi sześć lat. Wyjątkiem są roszczenia o świadczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, które przedawniają się po upływie lat trzech.

Poza tym warto podkreślić, że specjalne terminy przedawnienia określono w szeregu przepisów szczególnych. Strony stosunku prawnego nie mogą samodzielnie modyfikować żadnego z ustawowych terminów przedawnienia. Zawsze jednak wraz z upływem terminu przedawnienia zamyka się możliwość przymusowej egzekucji roszczenia. Oznacza to m.in., że wierzyciel traci prawo zainicjowania przeciwko swojemu dłużnikowi postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego.

FAQ – Przedawnienie roszczeń

1. Kiedy roszczenia ulegają przedawnieniu?
Zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, roszczenia przedawniają się po upływie:

• 6 lat dla roszczeń ogólnych,

• 3 lat dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz, odsetki) oraz roszczeń związanych z działalnością gospodarczą.

2. Jak obliczyć termin przedawnienia?
Termin przedawnienia zaczyna biec od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeśli zależy to od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu zaczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby czynność została podjęta w najwcześniej możliwym terminie.

3. Czy terminy przedawnienia mogą być modyfikowane?
Nie, terminy przedawnienia są ściśle określone przez ustawodawcę i nie mogą być zmieniane ani skracane przez strony umowy (art. 119 kc).

4. Co to są roszczenia okresowe?
Roszczenia okresowe to te, które wynikają z umów, gdzie świadczenie jest wykonywane cyklicznie, w równych odstępach czasu. Przykładem są czynsz za wynajem, opłaty za media, odsetki.

5. Jakie są skutki upływu terminu przedawnienia?
Po upływie terminu przedawnienia roszczenie nie może być dochodzone na drodze przymusowej, np. przez komornika. Wierzyciel może jedynie domagać się zapłaty dobrowolnie, ale nie ma prawa przeprowadzenia egzekucji. Jeśli postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte po upływie terminu, powinno zostać umorzone.