Kiedy roszczenia ulegnie przedawnieniu nie może być przymusowo egzekwowane. Dlatego termin przedawnienia jest kluczową sprawą dla każdego dłużnika i wierzyciela. Na czym zaś polega zarzut przedawnienia, a więc sposób, w jaki z tego uprawnienia można skorzystać?
Spis treści:
- Zarzut przedawnienia – istota zagadnienia
- Przerwanie i zawieszenie biegu terminu przedawnienia
- Podniesienie zarzutu przedawnienia – o czym pamiętać?
- Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia
- Zarzut przedawnienia – warto zapamiętać!
Przedawnienie roszczeń cywilnoprawnych jest jednym z najważniejszych, a jednocześnie najtrudniejszych zagadnień prawa cywilnego. Ustalenie, w jakim terminie dane roszczenie się przedawnia, kiedy rozpoczyna się bieg tego terminu, a kiedy dobiega on końca oraz czy nie doszło do jego przerwania bądź zawieszenia to kluczowe pytania w ramach omawianej tu problematyki. Do tego dochodzą kwestie związane z korzystaniem z zarzutu przedawnienia, a więc z wykonywaniem uprawnień związanych z tą instytucją prawną. Co warto o niej wiedzieć?
Zarzut przedawnienia – istota zagadnienia
Zgodnie z Kodeksem cywilnym każde roszczenie – po upływie określonego terminu – podlega przedawnieniu. Istotą przedawnienia jest to, że po tym, gdy ono nastąpi, wierzyciel nie może przeprowadzić przymusowej egzekucji przysługującego mu świadczenia. Tym samym dłużnik – choć nadal powinien je spełnić – to może być spokojny, że do jego drzwi nie zapuka komornik. Jednak, aby osiągnąć ten cel – zwłaszcza, gdy wierzyciel zainicjował już postępowanie sądowe przeciwko dłużnikowi – niejednokrotnie trzeba podnieść zarzut przedawnienia. Aczkolwiek jest on skuteczny tylko wówczas, gdy przedawnienie faktycznie nastąpiło – a więc wtedy, gdy upłynął jego termin.
Najważniejsze – a jednocześnie najczęściej spotykane w praktyce – terminy przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych zostały zdefiniowane w Kodeksie cywilnym. Kluczowe znaczenie ma tu art. 118 Kodeksu. Według tego przepisu jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.
Od kiedy zaczyna się bieg przedawnienia?
Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Ponadto warto pamiętać, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Terminy przedawnienia nie mogą być ani skracane, ani wydłużane przez czynność prawną. Dlatego te terminy, które zostały wprowadzone przez ustawodawcę po prostu obowiązują i nie strony nie mają prawa samodzielnie ich zmieniać.
W polskim systemie prawa istnieją także roszczenia, które nigdy nie podlegają przedawnieniu. W kategorii tej mieszą się przede wszystkim roszczenia dotyczące stosunków rodzinnych. Przykładowo roszczenia o alimenty – a także roszczenia odnoszące się do ochrony dóbr osobistych czy windykacyjne w zakresie prawa własności nieruchomości.
Przerwanie i zawieszenie biegu terminu przedawnienia
Z biegiem każdego terminu przedawnienia wiążą się dwa istotne terminy: jego przerwanie i zawieszenie. W praktyce każdy z nich oznacza coś zupełnie innego. Stąd określeń tych nie należy traktować, jako synonimy. Ich prawidłowe zrozumienie ma kluczowe znaczenie zawsze, gdy chodzi o podniesienie zarzutu przedawnienia.
Otóż z przerwaniem biegu terminu przedawnienia mamy do czynienia wówczas, gdy – w wyniku zdarzeń ściśle określonych przez prawo – termin zaczyna biec na nowo, a więc od samego początku.
Zgodnie z art. 123 Kodeksu cywilnego omawiane tu „przerwanie” następuje przez:
- każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw, lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia, lub zabezpieczenia roszczenia;
- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
- wszczęcie mediacji.
Natomiast zawieszenie biegu terminu przedawnienia oznacza sytuację, w której – na skutek określonych zdarzeń – termin przedawnienia w ogóle nie rozpoczyna biec, a w przypadku, gdy już tego doszło, to przez określony czas nie biegnie on dalej.
Zgodnie z art. 121 Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń, które:
- przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
- przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
- przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
- z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody;
- objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji;
- objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.
Podniesienie zarzutu przedawnienia – o czym pamiętać?
Zarzut przedawnienia – KPC reguluje procesowe aspekty korzystania z niego – może zostać podniesiony zarówno wówczas, gdy dane roszczenie jest już przedawnione, jak i wtedy, gdy doszło do przerwania bądź zawieszenia biegu stosownego terminu. Najlepiej zgłosić go jak najwcześniejszym etapie postępowania, np. w odpowiedzi na pozew. Nie ma jednak przeszkód, aby uczynić to już w toku samej sprawy.
Natomiast zarzut przedawnienia w apelacji podnosi się już w jej treści. Należy pamiętać, że orzecznictwo właściwie jednolicie przyjmuje, że zarzut ten nie stanowi „nowości”, które co do zasady nie mogą być zgłaszane na etapie postępowania apelacyjnego. Przedawnienie roszczenia rozpatruje się także na etapie postępowania egzekucyjnego.
Zarzut przedawnienia w postępowaniu egzekucyjnym powinien zostać podniesiony przez dłużnika. Jeżeli okaże się on zasadny, to postępowanie egzekucyjne ulega – w całości lub w części – umorzeniu. Jeżeli taki zarzut zostanie zgłoszony, to w interesie wierzyciela jest wykazanie, że nastąpiło zdarzenie, wskutek którego bieg terminu przedawnienia został przerwany.
Warto podkreślić, że w obowiązującym stanie prawnym, jeżeli z treści tytułu wykonawczego wynika, że termin przedawnienia dochodzonego roszczenia upłynął, a wierzyciel nie wykazał przerwania biegu jego terminu, to organ egzekucyjny – a więc najczęściej komornik – w ogóle nie powinien wszcząć postępowania egzekucyjnego.
Co więcej – jakiemukolwiek tytułowi wykonawczemu odnoszącego się do przedawnionego roszczenia nie nadaje się klauzuli wykonalności. A to już samo w sobie zamyka drogę do jego egzekucji. Także w tym przypadku, to wierzyciel powinien wykazać, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia. Oczywiście zasada ta odnosi się także do orzeczeń sądów zasądzających roszczenie.
Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia
W kontekście tematu przedawnienia roszczeń istotnym zagadnieniem jest zrzeczenie się zarzutu przedawnienia. Może z niego skorzystać każdy, komu taki zarzut przysługuje. Jednocześnie do zrzeczenia się zarzutu przedawnienia dochodzi na podstawie jednostronnej czynności prawnej. Choć może zdarzyć się, że będzie ona elementem np. ugody zawieranej pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem.
Do takiego zrzeczenia może dojść zarówno w ramach trwającego postępowania sądowego, jak i poza nim. Przy czym zawsze należy pamiętać, że zrzec się zarzutu przedawnienia można dopiero wówczas, gdy doszło do samego przedawnienia. A więc dopiero wtedy, gdy taki zarzut powstał.
Zawsze jednak z omawianej tu możliwości należy korzystać rozważnie. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia powoduje właściwie nieodwracalną utratę możliwości uchylenia się od przymusowej egzekucji świadczenia właśnie z powodu przedawniania roszczenia.
Zarzut przedawnienia – warto zapamiętać!
Roszczenia przedawnione nie mogą być egzekwowane w drodze przymusu państwowego, a więc np. poprzez przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego. W związku z tym badanie, czy termin przedawnienia już nie upłynął jest jednym z najlepszych sposobów na ochronę praw właściwie każdego dłużnika.
Wierzyciel zaś zawsze powinien baczyć na to, czy kalkulacje te zostały przeprowadzone poprawnie. Zarzut przedawnienia najczęściej jest podnoszony w postępowaniu cywilnym, jednak nie ma przeszkód, aby na przedawnienie powoływać się także poza nim.
