Jak obliczyć odsetki ustawowe? Sprawdzamy!

Zastrzeżenie płatności odsetek, zwłaszcza w przypadku opóźnienia w realizacji umowy, jest standardowym rozwiązaniem. Warto pamiętać, że roszczenie o odsetki może zostać zgłoszone nawet wówczas, gdy w umowie łączącej strony kwestia ta nie została uregulowana. Zawsze jednak trzeba pamiętać o przepisach Kodeksu cywilnego dotyczących odsetek ustawowych i maksymalnych. Jak je obliczyć? Wyjaśnia radca prawny. 

Spis treści:

1. Co to są odsetki ustawowe?
2. Jak wyglądają odsetki za opóźnienie?
3. Jak odliczyć odsetki ustawowe – praktyczny przewodnik
4. Zmiany w stawkach odsetek ustawowych – co warto wiedzieć?
5. Obliczanie odsetek ustawowych – teraz już wiesz!

Umów należy dotrzymywać – to podstawowa zasada prawa zobowiązań, znana i stosowana co najmniej od czasów rzymskich. Jednak w praktyce, jak wiadomo, z prawidłowym wykonywaniem umów zdarza się wiele różnych problemów. Dlatego zawsze warto pomyśleć o kwestiach należności odsetek i ich prawidłowej egzekucji. Nie wolno zapominać, że niezwykle istotne regulacje dotyczące odsetek zawiera Kodeks cywilny. Z jednej strony określa on maksymalny dopuszczalny poziom odsetek, z drugiej zaś przewiduje sposób postępowania na wypadek braku zastrzeżenia odsetek przez strony. Co warto wiedzieć w tej kwestii? Zapraszam do lektury poniższego tekstu, w którym to wyjaśnię. 

Co to są odsetki ustawowe?

Jeżeli chcemy ustalić, jak obliczyć odsetki ustawowe najpierw należy sięgnąć do przepisów Kodeksu cywilnego. Regulują one to, czym są odsetki i jak się je kalkuluje. Zgodnie z art. 359 Kodeksu cywilnego odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Natomiast jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. W wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Ponadto zgodnie z Kodeksem cywilnym:

• maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne);
• jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne;
• postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

Jak wyglądają odsetki za opóźnienie?

Nieco inne zasady dotyczą odsetek za opóźnienie. Stosownie do art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, nawet jeśli nie poniósł żadnej szkody oraz jeśli opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Dodatkowo:

• gdyby stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy;
• maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie);
• jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie;
• postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

Przed wyjaśnieniem jak obliczyć odsetki ustawowe od nakazu zapłaty trzeba przypomnieć, że:

• wysokość odsetek może zostać ustalona w umowie łączącej strony;
• jednocześnie swoboda kontraktowa stron w zakresie odsetek jest ograniczona przez zdefiniowany ustawowo poziom odsetek maksymalnych. Strony nie mogą skutecznie zastrzec odsetek przewyższających tę wysokość;
• dopiero w przypadku, gdy strony w umowie nie zawarły postanowień dotyczących odsetek, stosuje się odsetki ustawowe. Kiedy zaś treść tych postanowień prowadzi do wniosku, że należne odsetki byłyby większe, niż odsetki maksymalne, to stosuje się właśnie odsetki maksymalne.

W jaki sposób dokonywać obliczeń wysokości odsetek ustawowych i maksymalnych? Wszystko wyjaśnimy poniżej. 

Zobacz również: Zamknięcie czy zawieszenie działalności gospodarczej?

Jak odliczyć odsetki ustawowe – praktyczny przewodnik

Dokładna odpowiedź na pytanie, jak obliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie w decydującej mierze zależy od wysokości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego. Aktualnie, od 5 października 2023 roku, stopa referencyjna NBP wynosi 5,75 proc. Do tego poziomu dolicza się procent określony w Kodeksie cywilnym W związku z tym:

• odsetki ustawowe wynoszą w 2024 roku 9,25 proc., tj. 5,75 proc.+3,5 proc.
• maksymalne odsetki kapitałowe wynoszą w 2024 roku 18,5 proc., tj. 2x(5,75 proc.+3,5 proc.)
• odsetki ustawowe za opóźnienie wynoszą w 2024 roku 11,25 proc., tj. 5,5 proc.+ 5,75 proc.
• maksymalne odsetki za opóźnienie wynoszą w 2024 roku 22,5 proc., tj. 2x(5,5 proc.+5,75 proc.)

W związku z tym ustalenie poziomu odsetek ustawowych – czyli tych, które stosuje się, gdy strony nie ustaliły w łączącej je umowie kwestii wysokości odsetek – oraz odsetek maksymalnych – a więc takich, powyżej poziomu, których strony nie mają prawa ustalić dodatkowych odsetek – wymaga zsumowania i ewentualnie pomnożenia wysokości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz odpowiedniego odsetka wynikającego z przepisów Kodeksu cywilnego. Dopiero wtedy można te wartości wykorzystać do obliczania należnej kwoty odsetek w danej sprawie. 

Przeczytaj także: Czym jest ustawa o zwolnieniach grupowych? Wyjaśniamy!

Zmiany w stawkach odsetek ustawowych – co warto wiedzieć?

Oczywiście poziom zarówno odsetek maksymalnych, jak i odsetek ustawowych podlega zmianom wynikającym przede wszystkim z decyzji Rady Polityki Pieniężnej Narodowego Banku Polskiego. Odpowiedzialna jest za ustalanie wysokości stawki referencyjnej oraz pozostałych stawek NBP, przekładających się – co prawda pośrednio, ale jednak w niezwykle istotnym zakresie – chociażby na wysokość rat kredytów. Natomiast zdecydowanie rzadziej w zagadnienie to ingeruje ustawodawca, nowelizując przepisy ustawy Kodeks cywilny. 

Obliczanie odsetek ustawowych – teraz już wiesz!

Obliczanie odsetek ustawowych wymaga zsumowania dwóch zmiennych: aktualnej wysokości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz odpowiedniego odsetka zawartego w przepisach Kodeksu cywilnego. Po dokonaniu tej operacji można przejść do drugiego kroku. Do ustalenia, ile dokładnie wyniosą odsetki w konkretnej sprawie. Poza tym nie należy zapominać, że sporym ułatwieniem w tym obszarze są obwieszczenia ministra sprawiedliwości publikowane w „Monitorze Polskim”, w których podaje się do publicznej wiadomości wysokość odsetek ustawowych oraz odsetek ustawowych za opóźnienie. Oczywiście ich poziom w prosty sposób przekłada się na wysokość odsetek maksymalnych, powyżej których strony nie mają prawa umówić się na odsetki. 

Obliczanie odsetek ustawowych wymaga uwzględnienia kilku kluczowych czynników, takich jak stopa procentowa, kapitał początkowy i okres, od którego naliczane są odsetki. Ważne jest również zachowanie zgodności z obowiązującymi przepisami i ewentualna konsultacja z ekspertem w przypadku bardziej skomplikowanych sytuacji prawnych.