Przepisanie gospodarstwa rolnego może zostać dokonane na dwa sposoby – poprzez umowę darowizny lub tzw. umowę z następcą. Choć pierwsze z tych rozwiązań spotyka się częściej, warto poznać najważniejsze zasady odnoszące się do każdego z nich.
Spis treści:
- Przepisanie gospodarstwa rolnego – od czego zacząć?
- Co to jest gospodarstwo rolne?
- Jak przepisać gospodarstwo rolne na dzieci?
- Na czym polega umowa z następcą?
- Dokumenty potrzebne do przepisania gospodarstwa rolnego
- Przepisanie gospodarstwa rolnego – o tym trzeba pamiętać
Rolnicy mający zamiar przepisać swoje gospodarstwo powinni przygotować się na konieczność spełnienia wielu formalności z tym związanych. Najpierw oczywiście należy upewnić się w decyzji o przekazaniu gospodarstwa, następnie zaś ustalić, w jaki sposób tego dokonać. Każdy z tych kroków wymaga analiz, a do podjętych decyzji należy dostosować schemat dalszego działania. W jaki więc sposób można przepisać gospodarstwo rolne? Na to pytanie odpowiem w poniższym artykule.
Przepisanie gospodarstwa rolnego – od czego zacząć?
Z punktu widzenia przepisów obowiązującego prawa przepisanie gospodarstwa rolnego to po prostu jego darowizna. Jej dokonywanie reguluje Kodeks cywilny. Zgodnie z jego art. 888 przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Mówiąc prościej, jeżeli ktoś daje coś komuś za darmo, to dokonuje darowizny. Darowizna zawsze stanowi umowę cywilnoprawną, w której występują dwie strony: darczyńca i obdarowany.
Darowizny mogą być dokonywane pomiędzy dowolnymi podmiotami. Praktycznie każdy ma prawo darować ze swojego majątku innej osobie lub podmiotowi prawa (osobie prawnej czy jednostce organizacyjnej posiadającej jedynie zdolność prawną) co tylko chce. Jednak najczęściej darowizna jest dokonywana pomiędzy bliskimi sobie osobami, np. rodzicami i dziećmi. Przepisanie gospodarstwa rolnego również przeważnie następuje na tej linii – przechodząc z jednego pokolenia na następne.
Z darowizną łączną się dwa istotne zagadnienia:
- formy umowy darowizny – co do zasady powinna zostać ona zawarta w formie aktu notarialnego, jednak darowizna zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Jest to typowy przypadek w przypadku drobnych darowizn, przekazywanych przykładowo w formie prezentu,
- obowiązków podatkowych związanych z darowizną – otrzymanie darowizny bardzo często wiąże się z obowiązkami wobec fiskusa. Jednak w przypadku darowizny pomiędzy członkami najbliższej rodziny zapłaty podatku można uniknąć, jeżeli złożyć się we właściwym urzędzie skarbowym otrzymanie darowizny od bliskiej sobie osoby.
Tym samy rolnik zastanawiający się jak przepisać gospodarstwo rolne – jeżeli podjął już decyzję o jego przepisaniu – powinien przede wszystkim przeanalizować formalności, jakie musi załatwić. Te zaś są uzależnione od tego, co to jest gospodarstwo rolne.
Przeczytaj także: Biznesplan gospodarstwa rolnego do restrukturyzacji – jak przygotować?
Co to jest gospodarstwo rolne?
Zgodnie z art. 553 Kodeksu cywilnego za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Jest to tzw. definicja legalna. A więc zawsze, gdy w grę wchodzą czynności prawne dotyczące gospodarstwa rolnego – np. jego darowizna – to trzeba mieć na uwadze, że właśnie ten przepis określa, co to jest gospodarstwo rolne. Potoczne rozumienie tego terminu nie ma tu znaczenia.
Definicja gospodarstwa rolnego jest zbliżona do definicji przedsiębiorstwa. Ustawodawca stawia tu więc na czele przede wszystkim kwestie funkcjonalne, wyrażające się w tym, że gospodarstwem rolnym może być całość składników majątkowych, które mogą służyć działalności rolniczej. Sądy w swoim orzecznictwie wskazują, że kluczowym składnikiem gospodarstwa rolnego jest ziemia rolna. Niekiedy wręcz uznaje się, że gospodarstwo rolne musi być „zbudowane” na gruntach rolnych bądź faktycznie wykorzystywanych do działalności rolniczej.
Skoro więc pomiędzy definicją przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa rolnego zachodzą bardzo duże podobieństwa, to można przyjąć, że również gospodarstwo rolne może zostać zbyte za pomocą jednej czynności prawnej. Nie trzeba więc przepisywać poszczególnych składników gospodarstwa osobno, ale można uczynić to przy okazji jednej wizyty u notariusza. Jest to niezwykle istotna wiadomość dla rolników zastanawiających się, jak przepisać gospodarstwo rolne na dzieci. Jakie dokładnie warunki trzeba tu spełnić?
Jak przepisać gospodarstwo rolne na dzieci?
Zgodnie z art. 2a ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego co do zasady nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny. Ponadto powierzchnia nabywanej nieruchomości rolnej wraz z powierzchnią nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rodzinnego nabywcy nie może przekraczać powierzchni 300 ha użytków rolnych. Czy są to także warunki przepisania ustroju rolnego?
Otóż ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego jednoznacznie stanowi, że powyższe wymogi nie mają zastosowania w przypadku nabycia nieruchomości rolnej przez osobę bliską zbywcy. Do tych osób zaliczają się:
- zstępnych (np. dzieci, wnuki),
- wstępnych (np. rodziców),
- rodzeństwo,
- dzieci rodzeństwa,
- rodzeństwo rodziców,
- małżonka,
- osoby przysposabiające i przysposobione oraz pasierbów.
Jeżeli więc rolnik chce przepisać gospodarstwo rolne na osobę mieszczącą się w którejś ze wskazanych powyżej kategorii, to nie musi przejmować się ograniczeniami w obrocie ziemią rolną wynikającymi z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Jednak zawsze należy pamiętać, że przepisania gospodarstwa rolnego pociąga za sobą poważne konsekwencje dla darczyńcy. Przede wszystkim przestaje on być właścicielem gospodarstwa, a więc powinien zabezpieczyć swoje interesy, np. poprzez ustanowienie dożywocia, w którym obdarowany zobowiąże się do utrzymania darczyńcy do końca jego życia – w tym zapewnienia mu mieszkania i wyżywienia – a po jego śmierci do sprawienia mu pogrzebu.
Przeczytaj także: Plan restrukturyzacji gospodarstwa rolnego. Jak powinien wyglądać?
Na czym polega umowa z następcą?
Gospodarstwo rolne może zostać przekazane innej osobie na podstawie tzw. umowy z następcą, która została uregulowana w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z jej art. 84 przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie.
Co niezwykle istotne w umowie z następcą mogą zostać zawarte innego rodzaju postanowienia, zwłaszcza dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę. Tym samym rolnik ma możliwość zabezpieczenia swoich interesów, zwłaszcza majątkowych. Nie ma przeszkód, aby w umowie z następcą zawrzeć postanowienia analogiczne, jak w przypadku umowy dożywocia.
Zarówno umowa z następcą, jak i umowa przenosząca własność gospodarstwa rolnego musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Warto także pamiętać, że umowa ta może zostać rozwiązana przez sąd. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników na żądanie rolnika sąd może rozwiązać umowę z następcą, jeżeli następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika, nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie lub postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy.
Sąd ma także prawo rozwiązać umowę, na mocy której rolnik – wykonując wcześniejszą umowę z następcą – przeniósł własność swojego gospodarstwa rolnego. Jednak w takich sprawach sąd zawsze musi rozważyć interesy obydwu stron – czyli rolnika i jego następcy – a w rozstrzygnięciu kierować się zasadami współżycia społecznego. Ogólnie rzecz ujmując, przez zasady współżycia społecznego rozumie się wartości moralne, które są powszechnie przyjęte w społeczeństwie.
Ponadto rozwiązanie umowy przenoszącej własność gospodarstwa rolnego zawartej w omawianym tu trybie jest możliwe, gdy:
- uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub
- dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub
- uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa.
Dokumenty potrzebne do przepisania gospodarstwa rolnego
Bez względu na to, który ze sposobów przekazania gospodarstwa zostanie wybrany przez rolnika, musi on przygotować odpowiednie dokumenty. Najważniejsze dokumenty potrzebne do przepisania gospodarstwa rolnego, to:
- dokument potwierdzający własność gospodarstwa (np. akt notarialny, wyrok lub postanowienie sądu, akt własności ziemi),
- numer księgi wieczystej oraz w miarę możliwości i potrzeb wypis z niej,
- potwierdzenie uregulowania podatku rolnego.
Oczywiście w realiach konkretnego przypadku lista dokumentów, jakie będzie musiał przygotować rolnik przed przepisaniem gospodarstwa rolnego, może być o wiele dłuższa. Dlatego warto solidnie przygotować się do dokonania przepisania gospodarstwa rolnego.
Przepisanie gospodarstwa rolnego – o tym trzeba pamiętać
Przepisanie gospodarstwa rolnego może nastąpić na mocy darowizny lub umowy z następcą. W obydwu tych przypadkach skutek jest taki sam: rolnik przestaje być właścicielem swojego gospodarstwa. Jednak prawa i obowiązki stron w przypadku każdego z tych kontraktów są nieco inne. Zawsze rolnik przekazujący swoje gospodarstwo – czy to w obce ręce, czy też najbliższej rodzinie – powinien dobrze zabezpieczyć swoje interesy majątkowe. Przede wszystkim wówczas, gdy praca na roli była jego jedynym źródłem utrzymania. W grę wchodzi tu zwłaszcza ustanowienie prawa dożywocia.
