Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. O czym należy pamiętać?

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej bez wątpienia stanowi jedną z najpoważniejszych sankcji, jakie można nałożyć na przedsiębiorcę. W artykule ekspert wskazuje na najważniejsze zagadnienia związane z nakładaniem tego zakazu.

Spis treści:

1. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – czy to oznacza koniec biznesu?
2. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w Prawie upadłościowym – podstawowe informacje
3. Przesłanki orzeczenia zakazu prowadzenia DG
4. Zakres zakazu prowadzenia DG
5. Skutki złamania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
6. Zakaz prowadzenia działalności w Kodeksie karnym
7. Zakończenie – co warto wiedzieć o zakazie prowadzenia działalności?

Prawo do prowadzenia działalności gospodarczej chroni się na wiele różnych sposobów. Jednocześnie ustawodawca przewidział szereg okoliczności, w których można je ograniczyć. Najpoważniejszym przejawem takiego ograniczenia jest orzeczenie przez sąd – na podstawie Prawa upadłościowego lub Kodeksu karnego – zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to jednak możliwe jedynie po spełnieniu szeregu przesłanek. O czym więc warto pamiętać w kwestii orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej?

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – czy to oznacza koniec biznesu?

Właściwie trudno mieć wątpliwości, że zakaz prowadzenia DG stanowi najpoważniejszą sankcję, jaka może spotkać przedsiębiorcę. W polskim systemie prawa zakaz ten orzeka się na podstawie różnorodnych regulacji, jednak ich wspólną cechą jest zamknięcie przedsiębiorcy możliwości kontynuowania sprawowania osobistej pieczy nad swoim biznesem. Jednak orzeczenie tego zakazu przez sąd wcale nie musi wiązać się z zakończeniem działalności samego przedsiębiorstwa. Aczkolwiek w takich okolicznościach – najczęściej, a szczegółowe rozwiązania zawsze zależą od okoliczności danego przypadku – przeważnie przedsiębiorstwa musi przekazać kierowanie swoją firmą innej osobie.

Warto pamiętać, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej to daleko idące ograniczenie prawa przysługującego właściwie każdemu człowiekowi. Konstytucja RP w swoim art. 22 jednoznacznie stanowi, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Do ustaw, które regulują kwestię tego rodzaju ograniczenia, należy zaliczyć Prawo upadłościowe oraz Kodeks karny. Analiza właściwych przepisów zamieszczonych w tych aktach pozwali na ustalenie, kiedy i pod jakimi warunkami dopuszczalne jest orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Polecamy też: Zdolność upadłościowa. Definicja pojęcia oraz najważniejsze zasady

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w Prawie upadłościowym – podstawowe informacje

Należy pamiętać, że zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do dłużnika może zostać orzeczony jedynie przez sąd. Właściwym do rozpoznania tego rodzaju spraw jest sąd upadłościowy, którego właściwość ustala się na zasadach ogólnych. Natomiast w przypadkach, gdy postępowania upadłościowego nie wszczęto albo oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe, orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości. Jednocześnie wniosek o orzeczenie przedmiotowego zakazu może złożyć:

• Wierzyciel;
• Tymczasowy nadzorca sądowy;
• Zarządca przymusowy;
• Syndyk;
• Prokurator;
• Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
• Prezes Komisji Nadzoru Finansowego.

Katalog ten ma charakter zamknięty. Oznacza to, że wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie Prawa upadłościowego nie może zostać złożony przez inne podmioty. Jednocześnie omawiany zakaz orzeka się na okres od jednego do dziesięciu lat. Może on zostać wydany jedynie po przeprowadzeniu rozprawy, a od postanowienia sądu drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego.

Przesłanki orzeczenia zakazu prowadzenia DG

Zakaz działalności gospodarczej orzeka się tylko wówczas, gdy zostaną spełnione przesłanki określone przez ustawodawcę w Prawie upadłościowym. Zakaz ten może zostać orzeczony wyłącznie wobec osoby, która ze swojej winy:

• Będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości;
• Faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie;
• Po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy;
• Jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości;
• Jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

Oczywiście każda z tych przesłanek ma charakter ocenny. Oznacza to, że orzekając zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, sąd ma stosunkowo dużą swobodę. Jednak zawsze przesłanki te należy wykładać ściśle, wręcz zawężająco. Wynika to z faktu, że – jak już wspominaliśmy – prawo do prowadzenia działalności gospodarczej nie może być ograniczane na podstawie dowolnych okoliczności. Poza tym jego podstawą mogą być jedynie zawinione działania lub zaniechania.

W omawianym tu trybie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej najczęściej jest orzekany w ramach postępowania upadłościowego, a więc decyzję w tym zakresie podejmuje sąd upadłościowy. Teoretycznie żądanie orzeczenia takiego zakazu można zawrzeć już we wniosku o ogłoszenie upadłości. Oczywiście najczęściej dzieje się to wówczas, gdy zainicjowania postępowania upadłościowego domaga się ktoś inny, niż dłużnik. Trudno spodziewać się, aby dłużnik był zainteresowany orzeczeniem takiego zakazu dla samego siebie. Jednak wówczas, gdy postępowania upadłościowego nie wszczęto albo oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe, orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości. Stąd też zakończenie postępowania upadłościowego nie stoi na przeszkodzie nałożenia na dłużnika zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. 

Przeczytaj także: Czynności zwykłego zarządu a restrukturyzacja. Wyjaśnia ekspert

Zakres zakazu prowadzenia DG

Osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności, nie może prowadzić jej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej, a także pełnić następujących funkcji:

• Zarządcy sukcesyjnego;
• Członka rady nadzorczej;
• Członka komisji rewizyjnej;
• Reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia.

Tym samym zakaz prowadzenia działalności gospodarczej ma stosunkowo szeroki zakres. Należy jednak pamiętać, że dotyczy on przede wszystkim jej wykonywania „na własny rachunek”. Oznacza to, że – mówiąc w pewnym uproszczeniu – osoba, wobec której orzeczono przedmiotowy zakaz, po prostu nie może prowadzić własnej firmy. To oznacza, że aby zachować przedsiębiorstwo po orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, należy powierzyć innemu podmiotowi.

Nie zmienia to faktu, że skutki podejmowanych działań, w przypadku zadłużonego przedsiębiorcy, który nie wdrożył odpowiedniej strategii oddłużenia swojej firmy mogą być naprawdę poważne. Trzeba się z nimi liczyć, aż do dnia ustania stanu niewypłacalności – zwłaszcza wtedy, gdy rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest naprawdę duży bądź działania upadłego miały szczególnie negatywny wpływ dla wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego. 

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzeczony na mocy przepisów Prawa upadłościowego trzeba rozumieć dosłownie: osoba nim objęta nie może prowadzić własnego biznesu, ani nadzorować jego funkcjonowanie. Dlatego po orzeczeniu takiego zakazu niedopuszczalne jest m.in. prowadzenie działalności gospodarczej w ramach spółki cywilnej, jednoosobowej działalności gospodarczej czy spółki handlowej, a także pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego. Objęty zakazem nie ma także prawa pełnić funkcji członka rady nadzorczej oraz zasiadać we władzach przedsiębiorstwa państwowego. 

Skutki złamania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej

Należy pamiętać, że za złamanie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ustawodawca przewidział surową sankcję. Czyn ten stanowi przestępstwo zagrożone karą od trzech miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności. Przestępstwo to może zostać popełnione z winy umyślnej, zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Orzecznictwo sądów przyjmuje ponadto, że przypisanie sprawcy odpowiedzialności karnej możliwe jest tylko wówczas, gdy jest on świadomy – w czasie popełniania czynu – uprawomocnienia się orzeczenia sądu nakładającego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

Zakaz prowadzenia działalności w Kodeksie karnym

Jednocześnie wypada podkreślić, że omawiany tu zakaz może zostać orzeczony nie tylko na podstawie przepisów Prawa upadłościowego. W grę wchodzą także np. regulacje Kodeksu karnego. Otóż zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej jest jednym ze środków karnych, jakie może orzec sąd m.in. w przypadku, gdy sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Kodeks karny pozwala także na orzeczenie zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Poza tym sprawcy niektórych przestępstw muszą liczyć się z zakazem zajmowania stanowisk w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego, a także w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji lub udziałów. Chodzi tu o skazanie na takie przestępstwa, jak:

• Przyjęcie korzyści majątkowej w związku z pełnieniem funkcji publicznej;
• Płatna protekcja;
• Nakłanianie do głosowania w wyborach w określony sposób;
• Łapownictwo menadżerskie;
• Zakłócanie przetargu publicznego.

Jeżeli dojdzie do ponownego skazania za któreś z tych przestępstw, sąd ma obowiązek orzec dożywotni zakaz zajmowania stanowisk, o których tu mowa. 

Do zastosowania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, stosuje się ogólne zasady wymiaru kary. W związku z tym sąd musi mieć na względzie:

• Stopień winy sprawcy;
• Stopień społecznej szkodliwości czynu;
• Cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego;
• Potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa;
• Motywację i sposób zachowania się sprawcy;
• Rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków;
• Rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa;
• Właściwości i warunki osobiste sprawcy;
• Sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu.

Dlatego decyzja o zastosowaniu omawianego tu środka karnego musi zostać ściśle zindywidualizowana, tzn. dostosowana do okoliczności konkretnego przypadku. Dla orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ma to bardzo duże znaczenie, zwłaszcza gdy sprawcy przestępstwa zależy na dalszym prowadzeniu swojego biznesu. W końcu dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą zakaz jej kontynuowanie nieraz stanowi naprawdę duży problem, wiążący się z koniecznością zapewnienia dalszego funkcjonowania biznesu, a nawet przebranżowienia się przez osobę objętą zakazem. 

Zakończenie – co warto wiedzieć o zakazie prowadzenia działalności?

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej należy do najpoważniejszych sankcji, jakie można nałożyć na osoby, które nie wywiązały się z obowiązków ciążących na prowadzącym własny biznes, bądź zajmującym stanowiska związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem. Jednocześnie zakaz ten orzeka się jedynie w ściśle określonych przez ustawodawcę – zwłaszcza w Prawie upadłościowym – okolicznościach, a osoba, której ma on dotyczyć dysponuje szeregiem środków ochrony swoich praw. Właściwie z możliwością zaskarżenia zakazu do Sądu Najwyższego.  Z tych instrumentów warto skorzystać zawsze wtedy, gdy istnieją, choć minimalne szanse na uchylenie przedmiotowego zakazu. Trudno przecież mieć wątpliwości, że stanowi on niezwykle dotkliwą sankcję dla każdego przedsiębiorcy, zwłaszcza że ustawodawca powiązał z jego naruszeniem poważne konsekwencje.