Przewodnik po prawnych aspektach – fuzja i przejęcie firmy

Fuzja vs przejęcie – co je różni i jakie mają konsekwencje prawne?

Czym jest fuzja i przejęcie przedsiębiorstwa wyjaśniłem już w innym tekście, do którego lektury również zachęcam. Tutaj jedynie krótko przypomnę, że fuzja firm oznacza ich połączenie, którego efektem – najczęściej – jest utworzenie nowego przedsiębiorstwa na bazie biznesów biorących udział w transakcji. 

Przykłady fuzji dotyczą przedsiębiorstw, które chcą połączyć swoje siły, aby zdobyć nowe rynki i po prostu rozwinąć swoją działalność. Firmy dotychczas wobec siebie konkurencyjne stają się tak naprawdę sprzymierzeńcami. Przejęcie natomiast oznacza nabycie własności jednego przedsiębiorstwa przez inne.

Mimo że fuzja i przejęcie to różne transakcje, łączy je jedno: zmiana w strukturze własnościowej przedsiębiorstw. Jest to kluczowa konsekwencja prawna, która wynika z każdej fuzji i każdego przejęcia. Bliższa analiza pozwala natomiast zauważyć, że przejęcie firmy albo jej fuzja z innym podmiotem gospodarczym mogą oznaczać:

• likwidację przedsiębiorstwa,
• powołanie nowego podmiotu gospodarczego, którym najczęściej jest spółka kapitałowa,
• sprzedaż części przedsiębiorstwa.

Zróżnicowanie skutków omawianych tu transakcji wynika z faktu, że fuzje i przejęcia – przykłady z polskiego rynku w ostatnim czasie dotyczą, chociażby największych spółek energetycznych – mogą wykorzystywać rozmaite mechanizmy prawne. Jakie?

Sprawdź także: Czym jest M&A (transakcje fuzji i przejęć)? Odpowiadamy!

Rodzaje fuzji i przejęć w prawie gospodarczym

W polskim prawie przeprowadzenie fuzji bądź przejęcia zależy przede wszystkim od tego, w jakiej formie prawnej działają przedsiębiorstwa zainteresowane jedną z tych transakcji. Fuzja i przejęcie mogą polegać na:

• zakupie całości lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa będącego własnością osoby fizycznej przez inną firmę,
• przeniesieniu własności akcji lub udziałów z jednej spółki na drugą.

Forma prawna przedsiębiorstwa jest o tyle istotna, że w prosty sposób przekłada się na formalności, jakie trzeba załatwić w ramach fuzji lub przejęcia. Zasadniczo – a jest to kwestia szczególnie istotna w przypadku jednoosobowych działalności gospodarczej – własność całości lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa może zostać przeniesiona na inny podmiot za pomocą jednej czynności prawnej.

Jak chodzi natomiast o spółki, to najważniejsze zasady, jakim musi sprostać fuzja firm lub ich przejmowanie, znajdują się w Kodeksie spółek handlowych. Zgodnie z nimi:

• spółki kapitałowe mogą się łączyć ze sobą oraz ze spółkami osobowymi, 
• spółka osobowa, z wyłączeniem spółki komandytowo-akcyjnej, nie może jednakże być spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną,
• spółka kapitałowa oraz spółka komandytowo-akcyjna mogą się łączyć ze spółką zagraniczną,
• spółki osobowe mogą się łączyć ze sobą tylko przez zawiązanie spółki kapitałowej albo spółki komandytowo-akcyjnej albo przejęcie przez spółkę komandytowo-akcyjną.

Dodatkowo, połączenie spółek może być dokonane:

• przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca przyznaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przejęcie),
• przez zawiązanie spółki kapitałowej albo spółki komandytowo-akcyjnej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały albo akcje nowej spółki (łączenie się przez zawiązanie nowej spółki).

Przeczytaj również: Zmiany w spółce, a S24 – poznaj swoje obowiązki

Przewidywanie ryzyk prawnych w transakcjach fuzji i przejęć

Przejęcie firmy oraz fuzja dwóch firm zawsze są skomplikowanym procesem, determinującym szereg ryzyk prawnych. Do najważniejszych z nich należą:

• konsekwencje podatkowe fuzji i przejęć,
• naruszenie regulacji chroniących konkurencję,
• konieczność realizacji zobowiązań zaciągniętych przez przedsiębiorców biorących udział w fuzji lub w przejęciu,
• obowiązek kontynuowania trwających sporów sądowych,
• problem zagwarantowania praw pracowniczych.

Sam proces fuzji lub przejęcia, zwłaszcza gdy wiąże się z zakończeniem dotychczasowego bytu prawnego i powołaniem nowego, determinuje problem efektywnego zarządzania. Jeżeli proces ten ma się udać, to nie może w jego trakcie dojść do wygaszenia samej działalności biznesowej, co bywa trudne zwłaszcza w przypadku firm, które cechuje zróżnicowanie działalności. Należy wziąć to pod uwagę, aby ryzyka prawne w transakcjach fuzji i przejęć nie przerodziły się w realne problemy. 

Jakie regulacje prawne wpływają na transakcje fuzji i przejęć?

Choć biznesowo rzecz ujmując rodzaje fuzji i przejęć są wielorakie, to w każdym przypadku planując te transakcje należy wziąć pod uwagę regulacje prawne znajdujące się w:

• Kodeksie cywilnym oraz w Kodeksie spółek handlowych i w Kodeksie pracy,
• ustawach podatkowych, zwłaszcza dotyczących VAT, CIT i PIT,
• ordynacji podatkowej,
• prawie przedsiębiorców,
• ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.

Rynek fuzji i przejęć nigdy nie może odbiegać od unormowań europejskich, które są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich UE, a nabierają szczególnego znaczenia w przypadku transgranicznych fuzji lub przejęć. W takich okolicznościach często fuzja a przejęcie dotyczą zupełnie innych sytuacji prawnych. 

Zobacz: Incoterms – warunki, które powinien znać każdy przedsiębiorca

Fuzje i przejęcia – przykłady

Przykłady fuzji i przejęć obrazują, jak bardzo są to skomplikowane procesy. Często w ich ramach pojawia się problem nadmiernej koncentracji, a wręcz ryzyko powstania monopolu. Chociażby przejęcie Lotosu przez Orlen wskazuje na to zagadnienie. Warunkiem dopuszczalności sfinalizowania tej transakcji było m.in. sprzedanie części aktywów innemu podmiotowi, którym ostatecznie okazał się Moll.

Jakie korzyści płyną z transakcji fuzji i przejęć oraz jak uniknąć potencjalnych pułapek?

O ile omawiane tu transakcje zawsze są skomplikowane, o tyle doświadczenie pokazuje, że fuzje i przejęcia – przykłady można tu mnożyć – prowadzą do szeregu korzyści. Dotyczą one w pierwszej kolejności:

• efektywności operacyjnej oraz efektywności zarządzania,
• perspektyw na zróżnicowanie działalności,
• rozpoczęcia działania w odmiennych branżach,
• rozwoju produktu,
• zdobycia nowych rynków. 

Fuzja i przejęcie to także możliwość wpadnięcia w pułapki. Aby ich uniknąć, należy:

• przygotować proces fuzji i przejęcia z odpowiednim wyprzedzeniem,
• opracować plan całego procesu z uwzględnieniem obowiązujących regulacji prawnych,
• skorzystać z pomocy prawników specjalizujących się w transakcjach M&A,
• zidentyfikować różnice dzielące na linii fuzja a przejęcie w konkretnym systemie prawnym.

Prawne aspekty fuzji i przejęć – krótkie podsumowanie

Fuzja przedsiębiorstw oznacza ich połączenie. Przejęcie firmy to z kolei, najczęściej, jej sprzedaż na rzecz innego podmiotu. Prawne aspekty wskazanych transakcji zależą przede wszystkim od formy prawnej firm biorących w nich udział. 

Z pewnością jednym z najprostszych rozwiązań w zakresie fuzji jest zawiązanie nowej spółki kapitałowej i przeniesienie na rzecz nowo powstałej spółki wszelkich zasobów oraz zobowiązań firm dokonujących fuzji. Nowy podmiot prawny ma obowiązek kontynuowania zobowiązań swoich poprzedników. 

Przejęcie może polegać na zakupie całości przejmowanej firmy. W tej konfiguracji instytucja przejmuje majątek innego przedsiębiorcy, co może nastąpić za pomocą jednej czynności prawnej. W przypadku przejęcia zawsze ważne jest korzystanie ze zgód i pozwoleń, jakie pozyskał przejmowany przedsiębiorstwa.